Khi một vật gì chỉ có hạn mà hai người cùng muốn giành phần hơn thì có
xung đột quyền lợi. Đó chính là xung đột quyền lợi giữa lao động và tư bản.
Xung đột ấy không thể điều hoà được. Chừng nào còn lao động và tư bản
thì hai bên còn tiếp tục cãi lộn nhau về việc chia phần. Nếu ngài ở San
Francisco buổi chiều hôm nay thì ngài sẽ buộc phải đi bộ. Không còn một
cái xe nào chạy trong phố hết.
- Lại bãi công à[19]? – Đức Giám mục hốt hoảng hỏi.
- Vâng, họ đang gây lộn với nhau về việc chia tiền lãi của hãng xe điện
chạy trong thành phố.
Đức Giám mục nổi giận, kêu to lên:
- Họ lầm rồi! Công nhân thật là thiển cận. Thế thì họ còn hòng giữ cảm
tình của chúng tôi làm sao được… - Khi mà chúng tôi bắt buộc phải đi bộ, –
Ernest nói chêm, ranh mãnh.
Nhưng đức Giám mục không chú ý đến câu anh nói. Người tiếp:
- Tầm mắt họ hẹp quá. Con người thì phải cư xử cho ra con người,
không thể là con vật được. Lại sắp sửa có bạo động, chém giết, gây ra bao
nhiêu cảnh vợ goá con côi. Tư bản và lao động phải là bạn của nhau kia! Họ
phải cộng tác chặt chẽ với nhau, vì quyền lợi của cả hai bên.
- Ngài lại bay lên mây rồi. Xin ngài hãy trở lại mặt đất cho. Ngài nhớ
cho rằng ta đã đồng ý với nhau là con người bình thường vẫn ích kỷ.
Đức Giám mục thét lên:
- Nhưng mà họ không nên ích kỷ!
- Tôi đồng ý với ngài về điểm ấy, – Ernest nói tiếp. – Họ không nên ích
ỷ, nhưng họ vẫn sẽ ích kỷ như thường, chừng nào họ còn sống trong một cái
hệ thống xã hội xây dựng trên nền tảng của một thứ đạo đức dành cho loài
lợn.
Đức Giám mục hốt hoảng và ba tôi che miệng cười.
- Vâng, một thứ đạo đức dành cho loài lợn, – Ernest thản nhiên cười,
nói tiếp. – Đó chính là định nghĩa của chủ nghĩa tư bản. Đó cũng là cái mà
Nhà thờ các ngài ủng hộ, cái mà ngài vẫn dùng để thuyết người ta mỗi khi
ngài bước lên toà giảng. Đạo đức của loài lợn! Không thể cho nó cái tên nào
khác nữa!
Đức giám mục quay lại cầu cứu ba tôi, nhưng ba tôi cười lắc đầu:
