khi có con cái, những vẻ duyên dáng rời bỏ nàng. Chân tay nàng chậm chạp
và ngượng nghịu, mắt nàng mờ đi và chỉ còn những đứa trẻ là thấy sung
sướng khi kề bên má người đàn bà da đỏ già nua bên ngọn lửa. Nhiệm vụ
của nàng đã hoàn tất. Chỉ một thời gian sau, khi chớm có nạn đói hoặc phải
đi xa, nàng sẽ bị bỏ lại, giống như lão đã bị bỏ lại, giữa cảnh tuyết phủ trắng
xóa, với một đống củi nhỏ. Đó là luật lệ.
Lão cẩn thận đặt một thanh củi lên đống lửa và tiếp tục suy nghĩ. Đó là
luật lệ chung cho tất cả mọi vật, mọi nơi. Muỗi biến đi hết khi giá đóng lần
đầu. Con sóc nhỏ cũng bò đi để chết ở một nơi xa. Khi năm tháng đã đè
nặng lên con thỏ, nó sẽ trở nên chậm chạp, nặng nề và không chạy thóat
được móng vuốt của kẻ thù nữa. Cả gấu to lớn cũng trở thành vụng về, mù
lòa và hay cáu kỉnh để đến nỗi sau cùng vài con chó cũng hạ được nó. Lão
nhớ lại cảnh lão bỏ cha lão ở lại phía thượng ngạn sông Klondike vào mùa
Đông, trước khi vị mục sư* tới với những cuốn sách kinh và chiếc hộp
đựng thuốc men. Đã nhiều lần lão Koskoosh chép miệng khi nghĩ tới cái
hộp đó, mặc dầu ngày nay lão không còn nước bọt để chép miệng nữa. Môn
thuốc trừ đau đớn thật là hay. Nhưng rốt cuộc ông mục sư chỉ làm phiền cho
họ vì ông ta chẳng mang lại chút thịt thà nào cho bộ lạc mà ăn lại khoẻ, nên
các tay săn lên tiếng càu nhàu. Nhưng ông ta chết vì bệnh lạnh phổi ở chỗ
đường ranh giới gần Mayo, và sau đàn chó đã lấy mõm bới những hòn đá ra
để tranh cướp nắm xương tàn.
Koskoosh đặt một thanh củi khác vào đống lửa và thả hồn đi sâu hơn
nữa về quá khứ. Có một thời trời làm đói kém, những ông già bụng lép xẹp
nằm co quắp bên ngọn lửa và miệng thều thào kể lại những tục lệ ngày xưa
khi miền Yukon bị bỏ hoang suốt ba mùa Đông, rồi lại bị tuyết phủ liền ba
mùa Hạ. Lão đã mất bà mẹ trong nạn đói đó. Mùa Hè đó cá thu** không
xuất hiện, bộ lạc ngóng chờ mùa Đông, mong mỏi hươu rừng sẽ tới. Nhưng
tới mùa Đông hươu rừng cũng chẳng thấy. Đó là một tình trạng chưa hề bao
giờ xảy ra và ngay những ông già bà cả cũng chưa gặp cảnh đó. Hươu rừng
không tới, và năm đó là năm thứ bảy. Thỏ rừng không sinh sôi nẩy nở kịp
và chó thì gầy gò chìa bộ xương ra. Suốt mùa Đông đen tối dài dặc, đám trẻ
khóc lóc và lăn ra chết, rồi đến đàn bà, rồi đến những ông già, trong mười
