thấy không thể nào liên hệ được với những hiện tượng khác trong vũ trụ.
Nhưng dù sao gã cũng thấy thương cho cái anh chàng trẻ tuổi này vì trong
bản chất của anh ta có một thiếu sót lớn nó ngăn không cho anh ta đánh giá
đúng đắn vẻ tế nhị và cái đẹp của Ruth. Một vài chủ nhật họ đạp xe lên đồi
chơi và Martin có nhiều dịp để quan sát “cuộc đình chiến tạm thời” giữa
Ruth và Olney. Anh chàng này hợp với Norman, mặc cho Arthur và Martin
đi theo Ruth; như thế Martin càng biết ơn hắn.
Những ngày chủ nhất ấy là những ngày vui lớn đối với Martin, lớn nhất
vì gã cùng đi với Ruth, và còn vui lớn vì họ đặt gã ngày càng ngang hàng
với những chàng trai cùng giai cấp với nàng. Mặc dù họ được học tập có hệ
thống chặt chẽ trong nhiều năm, gã thấy về mặt tri thức, gã cũng không thua
kém gì họ, và những lúc chuyện trò lâu với họ là những lúc gã được thực
hành nhiều môn văn phạm mà gã đã học tập gian khổ. Gã đã vứt bỏ những
cuốn sách xã giao, quay lại dùng lối quan sát để biết nên xử sự thế nào cho
đúng. Chỉ trừ khi nào vì nhiệt tình sôi nổi quá gã quên khuấy mất, còn luôn
luôn gã để ý đề phòng, chăm chú theo dõi những cử chỉ, học tất cả những
phép xã giao nhỏ và lối lịch thiệp của họ.
Việc người ta ít đọc Spencer, có một lúc nào đó đối với Martin là một
điều đáng ngạc nhiên.
“Herbert Spencer,” người ngồi bàn giấy ở Thư viện nói. “Ồ, vâng, thật
là một bộ óc vĩ đại.” Nhưng ông ta hình như không biết một chút gì về nội
dung của cái bộ óc vĩ đại ấy cả. Một buổi tối, trong bữa ăn, khi ông Butler
cũng có mặt, Martin hướng câu chuyện về Spencer. Ông Morse chỉ trích
một cách cay độc thuyết “bất khả tri” của nhà triết học Anh ấy, nhưng ông
cũng thú nhận chưa hề đọc cuốn “Những nguyên lý cơ bản.” Còn ông
Butler thì nói rằng ông ta không thể nào chịu nổi được Spencer, chưa hề đọc
một dòng nào của anh chàng này, và không có Spencer thì mọi việc của ông
ta vẫn cứ ổn cả. Martin thấy nghi ngờ, và nếu gã không tự tin ở bản thân
mình, thì có lẽ gã đã công nhận ý kiến chung của mọi người và bỏ Herbert
Spencer rồi đấy. Có thể là gã thấy những lời giải thích của Spencer về sự
vật có sức thuyết phục: và nhiều lúc gã tự nhủ, bỏ Spencer thì không khác
gì một nhà hàng hải vứt bỏ kim chỉ nam và đồng hồ đo tốc độ xuống biển.
Vì thế Martin tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng thuyết Tiến hóa luận, và dần dần
