Nàng không có cơ hội để mở rộng tầm nhìn. Những cuốn sách trên giá sách
của cha nàng, những bức tranh trên tường, bản nhạc trên chiếc dương cầm –
tất cả chỉ có giá trị phô trương giả tạo. Đối với văn chương thực, hội họa
thực, âm nhạc thực, gia đình nhà Morse và tất cả những người cùng loại đều
là những người chết. Và lớn hơn tất cả những cái đó là cuộc sống thì họ lại
càng mù mịt, tối tăm, ngu xuẩn một cách tuyệt vọng. Mặc dù có khuynh
hướng duy nhất thần giáo, mặc dù đeo những mặt nạ tư tưởng rộng rãi một
cách bảo thủ, họ vẫn lạc hậu đến hai thế hệ đối với nền khoa học diễn giải.
Quá trình tiến triển của trí óc họ còn mang tính chất trung cổ, trong khi cách
suy nghĩ của họ về những sự kiện mới nhất của cuộc sống và vũ trụ đối với
gã, cũng chỉ là theo phương pháp siêu hình, nó trẻ như một chủng tộc trẻ
nhất, và giá như loài người ăn lông ở lỗ, và còn già hơn – cũng một cái
phương pháp đã làm cho mọi người vượn Pleistocene sợ bóng tối, đã làm
cho tên Do Thái hấp tấp man rợ đầu tiên hóa thân cho Eva thành người từ
cái xương sườn của Adam, đã làm cho Descartes
[89]
dựng lên cả một vũ trụ
quan duy tâm phản ánh đúng cái tôi nhỏ bé của ông ta, đã làm cho cái ông
thầy tu người Anh nổi tiếng lên án thuyết tiến hóa luận với một thái độ hết
sức mỉa mai cay độc, được thiên hạ tức khắc hoan nghênh ầm ĩ, và đã để lại
trong trang sử của nhân loại một cái tên nhơ bẩn mà mọi người đời ai cũng
biết.
Như vậy, Martin suy nghĩ và cứ suy nghĩ mãi cho đến khi thấy lóe lên
trước mắt gã, sự khác nhau giữa những ông luật sư, những công chức,
những nhà kinh doanh, những ông thủ quỹ, ngân hàng mà gã đã được gặp
với những người trong giai cấp công nhân mà gã được biết chỉ là sự khác
nhau ở thức ăn của họ ăn, quần áo họ mặc và những người lân bang hàng
xóm họ cùng chung sống. Chắc chắn là tất cả bọn họ đều thiếu một cái gì
khác mà gã thấy có ở trong gã và trong sách. Gia đình nhà Morse đã cho gã
thấy tất cả những cái đẹp đẽ nhất mà địa vị xã hội của họ có thể tạo ra được,
nhưng những cái đó không gây cho gã một ấn tượng gì. Tuy gã chỉ là một
kẻ nghèo nàn, một kẻ nô lệ của bọn cho vay lãi, nhưng gã tự thấy còn hơn
những người gã thường gặp ở nhà Morse này. Và khi nào bộ quần áo sang
trọng duy nhất của gã được chuộc về thì gã lại đi trong đám người ấy như
