ở đây à?” Rồi tôi nhớ lại rằng trước khi đưa tôi đến chỗ giám đốc, ông ấy đã
nói về mẹ tôi. Ông ấy bảo phải chôn cất thật nhanh, vì ngoài đồng trời nắng
lắm, nhất là ở vùng này. Chính khi đó ông ấy đã bảo ông ấy thực sự đã ở
Paris và ông ấy khó mà quên được. Ở Paris, người ta để người chết trong
nhà ba bốn ngày. Ở đây không có thời gian, người ta không nghĩ đến việc đi
theo xe tang. Bà vợ ông ấy khi đó đã nói: “Ông thôi đi, đấy đâu phải những
chuyện để kể lể với anh ấy.” Ông già đỏ mặt và xin lỗi. Tôi xen vào và nói:
“Ô không, không.” Tôi thấy những điều ông ấy nói là đáng lưu tâm.
Với một chút khinh thường, ông ấy nói khi vào trại ông ấy nghèo lắm.
Vì còn khỏe, ông ấy được người ta gợi ý vào làm bảo vệ ở đây. Tôi lưu ý
rằng dù sao thì ông ấy cũng là người đã nghỉ hưu, ông ấy nói “không”. Tôi
rất chú ý cách ông ấy gọi “họ” hay “những người kia”, và ít khi là “người
già” để nói về những người nghỉ hưu, trong đó có một số chưa già hơn ông
ấy. Nhưng tất nhiên đó là việc khác. Ông ấy là bảo vệ, và ở mức độ nào đó,
ông ấy có quyền như vậy.
Lúc đó, cô hộ lý lại đi vào. Màn đêm đột ngột buông xuống. Rất nhanh,
bóng tối đã đậm đặc phía trên mái nhà kính. Ông bảo vệ bật điện, và tôi
chói mắt vì ánh sáng đột ngột. Ông ấy mời tôi lại nhà ăn tập thể để ăn tối.
Nhưng tôi không đói. Ông ấy liền mời tôi dùng một li cà phê sữa. Vì rất
thích thứ đó, tôi đồng ý, và một lúc sau ông ấy bưng đến một cái khay. Tôi
uống. Rồi tôi thèm hút thuốc. Nhưng tôi lưỡng lự vì không biết có nên làm
thế trước mặt mẹ hay không. Tôi nghĩ kỹ, thấy cái đó không hệ trọng. Tôi
mời ông bảo vệ một điếu và chúng tôi cùng hút.
Một lúc sau, ông ấy nói: “Anh biết đấy, các bạn của mẹ anh cũng sẽ đến
đây thức canh linh cữu. Đó là tục lệ. Tôi phải đi kiếm ghế ngồi và ít cà phê
đen.” Tôi hỏi ông có thể tắt bớt một bóng đèn đi không. Ánh sáng phản
chiếu từ những bức tường trắng làm tôi thấy mệt. Ông ấy nói không thể
được. Việc lắp đặt đã như thế rồi: sáng cả hoặc không cái nào. Tôi không để
ý đến ông ấy nữa. Ông ấy đi ra, rồi lại đi vào, rồi bày ghế ra. Trên một cái
ghế, ông ấy bày li chung quanh bình lọc cà phê. Rồi ông ấy ngồi đối diện
với tôi, phía bên kia mẹ tôi. Người gác ở sâu phía trong, quay lưng lại. Tôi
không thấy cô ấy đang làm gì. Nhưng nhìn chuyển động hai cánh tay, tôi có
