nước phải đứng ra giáo dục công dân về lòng yêu nước, về bổn phận, nghĩa
vụ và đạo đức công dân.
Khi đặt bút viết Khế ước Xã hội, Rousseau minh định tìm xem đâu là
nguyên lý chính đáng thiết lập nên nhà nước và chính quyền dân sự. Nhà
nước được lập nên bởi một khế ước do mọi người dân đồng thuận, trao
quyền lực chính trị cho chính quyền là những người công bộc của dân để
điều hành đất nước theo nguyện vọng và ý chí tập thể. Quyền lực chính trị
của chính quyền sẽ bị thu hồi bất kỳ lúc nào nếu chính quyền không làm
đúng chức năng được nhân dân giao phó. Khế ước Xã hội, do đó, được coi
là bản họa đồ xây dựng một thể chế Dân Chủ – Cộng Hòa, hiểu theo nghĩa
ngày nay là một chính quyền “của dân, do dân và vì dân”. Những vấn nạn
Rousseau nêu ra về vai trò tuyệt đối vô tư của lập pháp, về sự tiếm quyền
của hành pháp đã được các nhà sáng lập nước Mỹ giải quyết bằng nguyên
tắc phân quyền và đại biểu dân cử. Dĩ nhiên, không có chế độ nào được coi
là hoàn hảo, nhưng như Churchill đã nói: “Dân chủ không phải là một chế
độ hoàn hảo, nhưng còn khá hơn bất kỳ chế độ nào đã từng tồn tại trong
lịch sử loài người”; và sau này Thủ tướng Nehru của Ấn Độ cũng đồng
tình: “Dân chủ là một chế độ tốt vì mọi chế độ khác đều tệ hơn rất nhiều”.
Nền tảng tư tưởng chính trị của Rousseau thể hiện trong Khế ước Xã hội –
nhà nước được thiết lập bởi một khế ước xã hội, quyền lực chính trị thuộc
về toàn dân, nhận định về vai trò tôn giáo trong xã hội – đã tấn công thẳng
vào chế độ chính trị đương thời, khiến cho tác phẩm này bị liệt vào hàng
các Tư tưởng Nguy hiểm, bị đốt tại Paris và Genève. Rousseau phải lưu
vong sang Anh sống dưới sự bảo bọc của David Hume (một triết gia chủ
trương thuyết công lợi). Năm 1767, Rousseau trở về Pháp và qua đời năm
1778. Khế ước Xã hội đã từng bị đốt, nhưng không ai có thể tiêu diệt được
tư tưởng, và tư tưởng của Rousseau đã góp phần không nhỏ vào cuộc Cách
mạng Dân chủ Nhân quyền Pháp năm 1789, vào sự hình thành Hiến pháp
Hoa Kỳ năm 1787 và Tuyên ngôn Nhân quyền Quốc tế năm 1948.
Thân thế và Sự nghiệp
