Trong tất cả các tác giả Cơ Đốc giáo, triết gia Hobbes là người duy nhất đã
nhận thấy điều tai hại đó và chỉ ra phương cách để sửa chữa, và đã dám đề
nghị phối hợp hai đầu của con chim đại bàng lại*,cũng như sự khôi phục
xuyên qua sự đoàn kết chính trị; không có sự đoàn kết đó thì không có một
quốc gia hay một chính quyền nào có thể được thiết lập một cách hoàn hảo
được. Nhưng Hobbes phải thấy rằng cái tinh thần khống chế của Cơ Đốc
giáo không thể thích ứng với hệ thống do ông đề nghị, và rằng quyền lợi
của giới giáo sĩ luôn luôn lớn hơn quyền lợi của quốc gia. Chính ra, không
phải sự sai lầm và sự ghê gớm trong thuyết chính trị của ông ta đã làm cho
thuyết ấy bị ghét bỏ, mà chính là cái đúng và sự thật của nó.
Tôi tin rằng nếu tiến hành nghiên cứu lịch sử từ quan điểm này, người ta sẽ
dễ dàng chối bỏ các ý kiến trái ngược của Bayle và Warburton. Một người
cho rằng tôn giáo không mang lại lợi ích gì cho cơ cấu chính trị, trong khi
người kia cho rằng Cơ Đốc giáo là nguồn ủng hộ mạnh mẽ nhất cho nó.
Chúng ta phải chứng minh cho người thứ nhất thấy rằng không một quốc
gia nào có thể được thành lập mà lại không cần một nền móng tôn giáo; với
người thứ hai, rằng luật của Cơ Đốc giáo, nếu bị suy giảm, sẽ làm hại nhiều
hơn là làm lợi cho sự vững mạnh của cơ cấu quốc gia. Để cho rõ ràng hơn,
tôi chỉ cần nói chính xác hơn đến những ý niệm quá mơ hồ về tôn giáo liên
hệ đến vấn đề này.
Tôn giáo, đối với xã hội, một cách tổng quát cho cả loài người hay một
cách riêng rẽ cho mỗi xã hội, có thể được chia làm hai loại: Tôn giáo của
con người và tôn giáo của [công] dân. Tôn giáo thứ nhất không có đền thờ,
không có bàn thờ, không có nghi lễ và chỉ hạn chế trong sự thờ phượng một
vị thần tối cao trong tâm trí và trong những bổn phận vĩnh cửu của đạo lý:
Đây là tôn giáo thuần túy và giản dị của sách Phúc Âm; là một thuyết hữu
thần thực sự, cái có thể gọi là luật thiêng liêng của thiên nhiên. Tôn giáo
thứ hai được hệ thống hóa chỉ trong một quốc gia và làm cho xứ này có
những thần thánh và những thần thành hoàng; tôn giáo này có những giáo
lý, nghi lễ và sự thờ cúng bên ngoài do luật pháp quy định; ở ngoài quốc
