thay đổi ấy xảy ra như thế nào? Tôi không biết. Điều gì có thể làm cho nó
trở thành hợp pháp? Tôi nghĩ rằng tôi có thể trả lời được câu hỏi này.
Nếu tôi chỉ đề cập đến sức mạnh và các tác dụng của sức mạnh gây ra, tôi
sẽ nói rằng: “Chừng nào một dân tộc bị bắt buộc vâng phục, và dưới áp lực
của sức mạnh thì họ tiếp tục phải vâng phục một cách ngoan ngoãn. Một
khi dân tộc ấy có thể vứt bỏ ách áp bức, và khi không còn bị sức mạnh nào
kiềm chế nữa, họ sẽ nhanh chóng tháo gỡ xích xiềng. Bởi khi đoạt lại tự do,
bằng chính cái quyền đã bị tước đoạt, thì hoặc là dân tộc đó có lý do chính
đáng để dành lại tự do, hoặc là kẻ kia không có lý do chính đáng để cướp
nó.” Nhưng trật tự xã hội là một quyền thiêng liêng, một quyền căn bản làm
nền móng cho tất cả các quyền khác. Tuy nhiên, quyền này không tự nhiên
mà có, mà phải đặt căn bản trên các quy ước. Trước khi bàn đến đó, tôi
phải chứng minh những gì tôi đã đề cập đến.
Chương 2: Các xã hội đầu tiên
Xã hội kỳ cựu nhất, và là xã hội duy nhất có tính cách tự nhiên, là gia đình,
ngay cả như vậy, con cái chỉ duy trì sự liên hệ với người cha chừng nào
chúng còn cần để tồn tại. Khi nhu cầu này chấm dứt thì sự ràng buộc tự
nhiên đó cũng được giải tỏa.
Khi con cái giải thoát khỏi sự phục tùng người cha, và người cha không còn
bị bắt buộc phải lo cho con cái nữa thì tất cả trở nên độc lập với nhau. Nếu
cha con còn sống chung với nhau thì đó không còn là theo tự nhiên nữa mà
là với tính chất tự nguyện. Và gia đình, như vậy, được duy trì bởi các quy
ước.
Sự tự do chung này là kết quả của bản chất con người. Điều luật tự nhiên
thứ nhất của con người là lo cho sự sinh tồn của nó; những quan tâm đầu
tiên là nhắm cho cá nhân; và ngay khi đạt đến tuổi khôn ngoan con người
trở thành người duy nhất có thẩm quyền tự định đoạt về các phương tiện để
sống còn, và do đó trở nên chủ nhân của chính mình. Vậy nên ta có thể xem
