trị chỉ vận hành theo các đường hướng mà nhà làm luật đặt ra. Nhà làm luật
là người kỹ sư phát minh ra cái máy, người cai trị chỉ là người lắp ráp máy
và làm cho nó chạy. Montesquieu đã nói: “Lúc ban đầu khi các xã hội được
hình thành, các nhà cầm quyền của nền Cộng Hòa đặt ra những định chế,
và sau đó các định chế lại định hình nhà cầm quyền.”
Kẻ nào dám đứng ra tạo thể chế của một dân tộc phải cảm thấy rằng mình
có thể làm thay đổi bản tính con người; có thể biến đổi mỗi cá nhân từ một
tổng thể hoàn bị và cô đơn thành phần tử của một tổng thể lớn hơn mà từ
đó anh ta nhận được đời sống và sự tồn tại của mình; có thể sửa đổi thể
trạng của con người để nó tốt hơn; có thể thay thế đời sống vật chất và sự
độc lập mà tất cả chúng ta nhận được từ thiên nhiên bằng một đời sống
chung [với Cộng đồng] và đạo đức. Tóm lại, người đó phải lấy ra khỏi con
người các sức mạnh mà thiên nhiên cho nó, và thay vào đó là những sức
mạnh ngoại tại mà nó chỉ có thể sử dụng các sức mạnh mới này khi có sự
giúp đỡ của người khác. Các sức mạnh từ thiên nhiên càng bị hủy diệt hoàn
toàn thì các sức mạnh mới nhận được càng lớn và lâu dài, thể chế càng
chắc chắn và hoàn hảo hơn; thế nên, vì mỗi cá nhân công dân không là gì
cả và không thể làm gì cả nếu không có người khác trợ giúp, và khi sức
mạnh mới nhận được bởi tổng thể bằng hay lớn hơn tổng số sức mạnh thiên
nhiên của tất cả mọi người, thì ta có thể nói rằng nền lập pháp đã đạt đến
mức hoàn mỹ nhất có thể.
Xét trên mọi phương diện, nhà làm luật chiếm một vị trí phi thường trong
quốc gia. Phi thường không những vì ông ta là một thiên tài, mà còn vì
chức vụ; nhưng chức vụ này lại không thuộc nhà nước, cũng không thuộc
Hội đồng Tối cao. Chức vụ này tạo nên nền Cộng Hòa nhưng không ở
trong Hiến pháp. Đó là một chức vụ đặc biệt không có điểm gì chung với
thế giới con người; bởi kẻ nào làm chủ con người thì không thể làm chủ
luật pháp, và kẻ nào làm chủ luật pháp thì không thể làm chủ con người;
nếu không các điều luật của ông ta sẽ chỉ là kẻ thừa hành của xúc cảm và sẽ
