duy trì sự bất công: Các mục đích riêng của ông ta chắc chắn sẽ làm hư
hỏng tính chất thiêng liêng trong công trình của mình.
Khi Lycurgus làm luật cho xứ sở của mình, việc ông làm trước nhất là từ bỏ
ngai vàng. Phần lớn các thành phố Hy Lạp có tục lệ giao cho người ngoại
quốc làm luật cho mình. Các thể chế Cộng Hòa ở Ý thời nay thường học
theo như vậy; Cộng Hòa Genève cũng theo gương như thế và thấy có kết
quả tốt. La Mã, trong thời kỳ thịnh vượng nhất, đã phải khổ sở, và nhiều
khi gần như bị sụp đổ vì tội ác của các bạo chúa gây ra, khi quyền lập pháp
và Quyền Tối thượng nằm trong tay một người.
Tuy nhiên ngay cả các thành viên trong Hội đồng Mười người (Decemvirs)
không bao giờ đòi quyền tự đưa ra luật pháp. Họ tuyên bố với dân chúng:
“Những gì mà chúng tôi đề nghị không bao giờ trở thành luật nếu đồng bào
không đồng ý. Hỡi dân La Mã, hãy tự mình là những nhà làm luật để đem
lại hạnh phúc cho chính mình.”
Vậy nên kẻ làm luật không có hay không được có thẩm quyền lập pháp
nào, và ngay cả dân chúng, khi muốn cũng không được từ bỏ cái quyền
không thể chuyển nhượng này, bởi theo khế ước căn bản chỉ có ý chí tập
thể mới ràng buộc được các cá nhân; và không có gì bảo đảm rằng ý chí
của một cá nhân sẽ đồng thuận với ý chí tập thể cho đến khi nó được đưa ra
để dân chúng đầu phiếu tự do. Tôi đã nói đến việc này rồi nhưng nó vẫn
đáng được lặp lại.
Vì vậy, trong việc làm luật chúng ta thấy có hai việc mà dường như không
tương hợp với nhau: Thứ nhất, đó là một công tác quá khó khăn cho sức
người; thứ hai, một chính quyền không có thẩm quyền làm luật.
Còn có một khó khăn khác đáng cho chúng ta lưu ý. Các nhà thông thái,
nếu dùng ngôn ngữ của mình để nói với người dân thường, thay vì dùng
ngôn ngữ bình dân, sẽ khó làm cho người dân hiểu hết những tư tưởng của
mình, vì có cả hàng ngàn tư tưởng không thể chuyển tải được bằng ngôn
