thì cũng chỉ có thể tụ tập quanh hắn một đám đông khờ dại, và sẽ không
bao giờ lập được một quốc gia, và các trò ngông cuồng của hắn sẽ mau
chóng tàn lụi. Những trò gian trá màu mè và vô bổ chỉ tạo nên một mối
quan hệ phù phiếm, chỉ có sự khôn ngoan mới làm cho mối quan hệ trở nên
lâu dài. Luật Do Thái, mà hiện nay vẫn còn tồn tại qua hậu duệ của
Ishmael, đã thống trị trên một nửa thế giới từ mười thế kỷ nay và vẫn còn
tuyên xưng các vĩ nhân đã làm ra các luật đó; và mặc dù sự kiêu ngạo của
triết học hay sự mù quáng của bè phái chỉ xem những vĩ nhân này là những
kẻ giả danh may mắn, thì các nhà chính trị chân chính, qua các định chế đã
được kiến tạo, ngưỡng mộ thiên tài vĩ đại của những bậc đã kiến tạo nên
các công trình bền vững với thời gian.
Dù sao, ta cũng không nên kết luận như Warburton, rằng chính trị và tôn
giáo có chung một mục đích, nhưng trong những thời điểm khởi đầu khi lập
quốc, yếu tố này được sử dụng như một phương tiện cho yếu tố kia.
Chương 8: Dân chúng
Như trước khi xây cất một tòa nhà lớn, kiến trúc sư quan sát và thăm dò đất
để xem mảnh đất có thể chịu đựng được sức nặng của tòa nhà hay không,
nhà làm luật khôn ngoan không bắt đầu bằng việc soạn ngay các luật lệ tốt,
mà trước đó ông quan sát dân tộc mà ông ta soạn luật pháp, xem họ có khả
năng chịu đựng các luật ấy không. Chính vì lẽ đó mà Plato từ chối không
làm luật cho dân Arcadian và dân Cyranaeans bởi ông biết rằng hai dân tộc
đó giàu có và không thể chấp nhận sự bình đẳng; vì vậy mà ta thấy ở đảo
Crete có những luật tốt và con người xấu vì Minos đã áp đặt kỷ luật trên
một dân tộc có đầy thói hư tật xấu.
Cả ngàn quốc gia trên trái đất đã tiến đến mức tuyệt hảo nhưng chưa bao
giờ có được luật pháp anh minh và ngay cả nếu đã có được luật pháp anh
minh thì cũng chỉ kéo dài một thời gian ngắn trong quá trình lịch sử của họ.
Quốc gia cũng như con người, chỉ dễ bảo khi còn trẻ, nhưng khi đến tuổi
già thì khó mà thay đổi được họ. Một khi các thói quen và định kiến đã ăn
