Lời giới thiệu tác phẩm
Jean-Jacques Rousseau ra đời trong Thời kỳ Khai sáng (Enlightenment)
trong thế kỷ XVIII của Âu châu. Tư tưởng và học thuật trong Thời kỳ Khai
sáng chú trọng về lý tính (rationalism) và thực nghiệm. Trên căn bản duy lý
và thực nghiệm, các triết gia thời kỳ này phủ nhận lề lối tư duy truyền
thống về xã hội, tôn giáo, chính trị và đề cao vai trò của khoa học. Họ từng
tuyên bố: Khoa học sẽ cứu chúng ta. Trong bài luận văn đoạt giải thưởng
của Hàn lâm Viện Dijon năm 1749, Rousseau đã tạo cho mình một tư thế
riêng khi đưa ra những lập luận bác bỏ toàn bộ những tư duy thời thượng
bấy giờ. Ông lập luận rằng càng văn minh thì đạo đức càng băng hoại, khoa
học không cứu rỗi được con người, và “tiến bộ” chỉ là ảo tưởng, văn minh
hiện đại không làm con người hạnh phúc hay đạo đức hơn. “Hạnh phúc chỉ
đến với con người trong tình trạng thiên nhiên”, và đức hạnh chỉ xảy ra
trong một xã hội đơn giản, nơi con người sống đời sống đạm bạc, chân
chất. Những phát minh của khoa học, những sáng tạo của nghệ thuật, theo
ông, chỉ là những “chùm hoa phủ lên xiềng xích trói buộc con người, khiến
họ quên đi sự tự do nguyên thủy có từ lúc mới sinh ra, và quên rằng mình
đang cam thân làm nô lệ trong kiếp sống văn minh”
. Về điểm này, tư
tưởng của Rousseau khá gần với Mặc Tử, nhà tư tưởng cổ Trung Hoa,
người chủ trương thuyết công lợi và lên án sự xa hoa; ngay cả âm nhạc
cũng bị Mặc tử lên án là vô bổ, làm sa đọa con người (trong khi Nho gia có
cả Kinh Nhạc trong Lục Kinh*).
Mặc dù tư tưởng của Rousseau trực tiếp
phản bác tư duy đương thời, Hàn lâm Viện Dijon vẫn trao giải nhất cho
luận đề của ông. Đây cũng là nền tảng tư tưởng của Rousseau để từ đó ông
viết nên tác phẩm bất hủ Khế ước Xã hội.
Khế ước Xã hội gồm bốn quyển, mỗi quyển có từ mười tới mười lăm
chương. Trong lời mở đầu, Rousseau viết: “Với bản chất con người như ta
biết, và với tính chất có thể xảy ra của luật pháp, tôi muốn tìm xem trong
