chỉ nghĩ đến vẻ lộng lẫy khi người ta không sợ gì về thời tiết. Ở Paris và
London, ta thích ở trong nhà ấm và đủ tiện nghi; ở Madrid, người ta có
những phòng khách tráng lệ nhưng cửa sổ lúc nào cũng mở toang và phòng
ngủ giống như những ổ chuột.
Ở các xứ nóng, thức ăn có chất lượng và ngon hơn; đây là sự khác biệt thứ
ba và sự khác biệt này ảnh hưởng tới sự khác biệt thứ hai nói trên. Tại sao
người ta ăn quá nhiều rau ở Ý? Bởi vì chúng có vị ngon và bổ dưỡng hơn.
Ở Pháp, rau chỉ được tưới nước, chúng không bổ dưỡng và bị xem thường
trên bàn ăn. Rau cải cũng chiếm chừng đó đất và cũng đòi hỏi chừng đó
công sức lao động. Có một sự kiện đã được minh chứng rằng lúa mạch của
Barbary, trên nhiều khía cạnh thì thua lúa mạch của Pháp nhưng lại cho
nhiều chất bột hơn, và lúa mạch của Pháp lại có nhiều chất bột hơn lúa
mạch của các nước miền Bắc; từ đó ta có thể suy một cách tổng quát rằng
có một sự xếp bậc thứ tự như vậy từ xích đạo lên đến Bắc Cực. Nhưng đấy
chẳng phải là một sự bất lợi hiển nhiên khi cùng một sản phẩm lại chứa ít
chất bổ hơn hay sao?
Từ các nhận định vừa nêu, ta có thể có thêm một nhận định nữa, phát xuất
từ các điểm nêu trên mà ra và [đồng thời] xác nhận các điểm ấy. Đó là các
xứ nóng cần ít dân số hơn các nước có khí hậu lạnh và có thể nuôi sống
một số đông dân hơn; vậy nên có một sự dư thừa gấp đôi làm lợi cho các
chế độ chuyên quyền. Một vùng đất có dân số cố định, diện tích càng rộng
thì việc nổi loạn càng khó, vì một hành động nhanh chóng và bí mật không
xảy ra được, chính quyền cũng dễ dàng phát hiện ra các mưu toan và cắt
đường liên lạc; nhưng nếu một số đông dân chúng càng tụ họp gần nhau thì
chính quyền càng ít có cơ hội tiếm quyền của Hội đồng Tối cao. Các thủ
lãnh của dân chúng có thể thảo luận với nhau một cách an toàn cũng như
Vua thảo luận trong nội các của mình, và đông đảo dân chúng có thể tụ họp
tại các công trường cũng mau chóng như quân lính tụ họp tại các trại của
họ. Cho nên lợi thế của chính quyền bạo ngược là hành động trên những
khoảng cách lớn. Nhờ có các điểm tụ họp đã được ấn định từ trước, sức
