mình, nghe mình. Chương 70 chép:
“Lời [dạy] của ta rất dễ hiểu, rất dễ làm, mà thiên hạ không ai hiểu được,
làm được. Lời của ta có tôn chỉ, việc của ta có căn bản. Vì thiên hạ không
hiểu ngôn luận của ta nên không biết ta”.
Có người ngờ lời đó không hẳn là lời của Lão tử vì ông rất khoáng đạt,
không than thân, không trách đời như vậy. Cũng có lí đấy. Nhưng nếu quả
thực Lão tử chán ngán xã hội Trung Quốc đương thời, mà vượt cửa ải Hàm
Cốc, đi về phương Tây, mất tích, thì lời phàn nàn dẫn trên rất dễ hiểu. Đời
sống của Lão tử sẽ vĩnh viễn là một bí mật, chúng ta không thể quyết chắc
điều gì cả.
Dù sao chương 70 cũng cho ta thấy hai điều này:
- tác giả chương đó nhận rằng học thuyết Lão tử rất có hệ thống, căn bản,
- học thuyết đó ít người theo.
Tư Mã Thiên khi chép đời Lão tử bảo hai phái Khổng, Lão chê bai lẫn nhau:
“Đạo khác nhau thì không cùng bàn với nhau được”.
Lão học quả có bị một số học giả cuối thời Chiến Quốc chê, nhưng nhẹ nhẹ
thôi, đại khái là quá trọng sự nhu nhược (Tuân tử, Lã thị Xuân Thu), sự hư
tĩnh vô vi (Trang tử – Thiên hạ). Tư Mã Thiên chỉ bảo: “Lí Nhĩ chủ trương
“vô vi mà dân tự cảm hoá, thanh tĩnh mà dân tự nhiên thuần chính”, chứ
không phê bình gì cả.
Thực ra đó chỉ là lời nhận định thôi chứ không phải là lời chê bai hay bác bẻ.
Tuyệt nhiên không có ai mạt sát cả. Mà rõ rằng lời Lão tử đã thực sự phản lại
– chứ không phải chỉ là có vẻ như phản (nhược phản) (ch.78) – tất cả những
học thuyết đương thời: Khổng, Mặc, Pháp.
