天地之間，其猶橐⿕
乎！虛⽽不屈，動⽽愈出。多⾔數窮，不如守
中。
Thiên địa bất nhân, dĩ vạn vật vi sô cẩu; thánh nhân bất nhân, dĩ bách tính vi
sô cẩu.
Thiên địa chi gian, kì do thác thược hồ! Hư nhi bất khuất, động nhi dũ xuất.
Đa ngôn sác cùng, bất như thủ xung.
Trời đất bất nhân, coi vạn vật như chó rơm; thánh nhân bất nhân, coi trăm
họ như chó rơm.
Khoảng giữa trời đất như ống bễ, hư không mà không kiệt, càng chuyển
động, hơi lại càng ra. Càng nói nhiều lại càng khốn cùng, không bằng giữ
sự hư tĩnh.
Trời đất, tức luật thiên nhiên, không có tình thương của con người (bất nhân)
không tư vị với vật nào, cứ thản nhiên đối với vạn vật, lẽ đó dễ hiểu mà loài
người thời nào và ở đâu cũng thường trách tạo hóa như vậy. Những câu: ưu
thắng liệt bại, cạnh tranh để sinh tồn, tài giả bồi chi, khuynh giả phúc chi, có
sinh thì có tử... đều diễn ý cái ý “thiên địa bất nhân”. Đang thời thì dùng, quá
thời thì bỏ như cây cối xuân hạ tươi tốt, khi trổ hoa kết trái rồi qua thu đông
thì điêu tàn. Cho nên Lão tử bảo trời đất coi vạn vật như chó rơm. Những
con chó kết bằng rơm khi chưa bầy để cúng thì được cất kỹ trong rương hoặc
giỏ, bao bằng gấm vóc, khi cúng xong rồi thì người ta liệng nó ra đường,
người đi đường giẫm lên đầu, lên cổ chúng hoặc lượm về để nhóm lửa
(Trang Tử – thiên Thiên vận).
Câu đầu, nửa trên ai cũng hiểu như vậy; nửa sau thì ý kiến bất đồng. Đa số
cho “bách tính” là dân chúng. Trần Trụ (do Nguyễn Duy Cần dẫn, Cuốn I,
tr.56) cho là “trăm quan lãnh phần thi hành chính giáo. Trăm quan ngày nay
