Câu cuối: từ sinh nhi bất hữu... tới huyền đức, có nhà cho là ở chương 51 đặt
lộn lên đây, vì nghĩa không gắn với phần ở trên. Chúng tôi cũng nghĩ 16 chữ
đó đặt ở cuối chương 51 hợp hơn ở đây.
Đại khái thì ba câu đầu nói về phép dưỡng sinh, trị thân. Ba câu kế nói về
phép trị thế. Hai phép đó giống nhau ở chỗ đều phải thuận theo tự nhiên.
11
三⼗輻，共⼀轂，當其無，有⾞之⽤。埏埴以爲器，當其無，有器之
⽤。
鑿⼾牖以爲室，當其無，有室之⽤。故有之以爲利，無之以爲⽤。
Tam thập phúc, cộng nhất cốc, đương kì vô, hữu xa chi dụng. Duyên thực dĩ
vi khí, đương kì vô, hữu khí chi dụng.
Tạc hộ dũ dĩ vi thất, đương kì vô, hữu thất chi dụng. Cố hữu chi dĩ vi lợi, vô
chi dĩ vi dụng.
Ba mươi tay hoa cùng qui vào một cái bầu, nhưng chính nhờ khoảng trống
không trong cái bầu mà xe mới dùng được. Nhồi đất sét để làm chén bát,
nhưng chính nhờ khoảng trống ở trong mà chén bát mới dùng được. Đục cửa
và cửa sổ để làm nhà, chính nhờ cái trống không đó mà nhà mới dùng được.
Vậy ta tưởng cái “có” [bầu, chén bát, nhà] có lợi cho ta mà thực ra cái
“không” mới làm cho cái “có” hữu dụng
Chương này rất hay: ý tưởng như ngược đời mà thực sâu sắc. Ba thí dụ đều
khéo. Không triết gia nào cho ta thấy được diệu dụng của cái “không” một
cách minh bạch, lí thú như vậy.
