thậm chân, kì trung hữu tín.
Tự cổ cập kim, kì danh bất khứ, dĩ duyệt chúng phủ. Ngô hà dĩ tri chúng phủ
chi trạng tai. Dĩ thử.
Những biểu hiện của đức lớn đều tùy theo đạo (vì đạo là bản thể của đức,
đức là tác dụng của đạo).
Đạo là cái gì chỉ mập mờ, thấp thoáng; thấp thoáng mập mờ mà bên trong
có hình tượng; mập mờ, thấp thoáng mà bên trong có vật; nó thâm viễn, tối
tăm mà bên trong có cái tinh túy; tinh túy đó rất xác thực, và rất đáng tin.
Từ xưa đến nay, đạo tồn tại hoài, nó sáng tạo vạn vật. Chúng ta do đâu mà
biết được bản nguyên của vạn vật? Do cái đó (tức đạo).
Câu đầu, có người hiểu là: ngôn ngữ, cử động của người có đức lớn đều tùy
theo đạo.
Chữ tinh (kì trung hữu tinh) trong đoạn thứ nhì có thể hiểu là nguyên lí và
nguyên chất của mọi vật. Chữ tín ở sau, có người dịch là hiệu năng, diệu
dụng (efficience).
Đoạn cuối: chữ danh (tên) có người cho là trỏ bản thể của đạo.
Chương này cho ta biết thêm về đạo. Quan trọng nhất là những chữ “kì trung
hữu tinh, kì tinh thậm chân, kì trung hữu tín”. Nhờ cái tinh đó mà đạo sinh ra
vạn vật. Nhưng cái tinh đó hữu hình hay vô hình?
Không có gì cho chúng ta biết chắc được. Có lẽ nó vừa là nguyên lí, vừa là
nguyên chất.
22
