nhất định, như vậy ba chữ đó có thể coi là lời giải thích hoặc lời kết của hai
câu trên, mà nghĩa mới nhất quán: hoạ phúc vô định, mà chính tà, thiện ác
cũng vô định nữa.
Ngoài ra, có nhà đề nghị nên đem cả đoạn cuối đặt lên trên, sau bốn chữ “kì
dân khuyết khuyết”.
59
治⼈，事天莫若嗇。夫唯嗇，是以早
服，早服謂之重積德；重積
則無不克，無不克，則莫知其極；莫知其極，可以有國；有國
之母，可以⾧久，是謂深根固柢，⾧⽣久視之道。
Trị nhân, sự thiên mạc nhược sắc. Phù duy sắc, thị dĩ tảo phục, tảo phục vị
chi trọng tích đức; trọng tích đức tắc vô bất khắc, vô bất khắc, tắc mạc tri kì
cực; mạc tri kì cực, khả dĩ hữu quốc; hữu quốc chi mẫu, khả dĩ trường cửu,
thị vị thâm căn cố đế, trường sinh cửu thị chi đạo.
Trị dân và tu thân thì không gì bằng tiết kiệm [tinh thần, trí óc]; có tiết kiệm
thì mới sớm phục tòng đạo; sớm phục tòng đạo thì tích được nhiều đức; tích
được nhiều đức thì không gì không khắc phục được; không gì không khắc
phục thì năng lực của mình không biết tới đâu là cùng; năng lực không biết
tới đâu là cùng thì trị được nước; nắm được cái gốc (mẹ) của đạo trị nước,
thì có thể tồn tại được lâu dài. Như vậy là rễ sâu, gốc vững, [nắm được] cái
đạo trường tồn.
Câu đầu, hai chữ “sự thiên”, đa số học giả dịch là “thờ trời”, hay “giúp trời”,
lấy nghĩa rằng trị dân tức là giúp trời. Nhưng như vậy, có màu sắc Khổng,
Mặc. Dư Bồi Lâm hiểu theo lời giải thích trong thiên Giải Lão, sách Hàn Phi
Tử:
