vật, Anaximène (540-480) cho không khí là nguyên tố của vạn vật,
Anaximandre (610-547) bảo vũ trụ hồi đầu là một khối lửa bao bọc hết thảy,
trời là những vòm hơi nước, mà người từ đất bùn sinh ra; Héraciite (576-
480) đồng thời với Khổng tử, bảo vũ trụ không do Thượng đế tạo ra mà từ
hồi nào tới giờ, nó vẫn có, nó sẽ vĩnh viễn tồn tại, mà nguyên tố trong vũ trụ
là lửa.
Các triết gia Trung Hoa thời Xuân Thu và thời Chiến Quốc, chỉ trừ Lão tử,
đều không bàn tới vấn đề khởi thuỷ đó.
Dân tộc Trung Hoa cũng như mọi dân tộc khác, tin có Trời và thờ Trời, từ
thời nào, ta không biết. Họ cho Trời là “gốc” của vạn vật (Vạn vật bản hồ
thiên – Lễ kí), là đấng chúa tể, có tai mắt, ý chí, tri thức, đủ tình cảm như
người, lại cũng làm phúc làm oai như các vua chúa vậy. Trong kinh Thi có
vô số câu diễn lòng tin tưởng đó:
Thiên giám tại hạ (Trời soi xuống dưới – Đại minh)
Đế vị Văn vương (Trời bảo vua Văn – Hoàng hĩ)
Thượng đế… giám quan tứ phương, cầu dân chi mạc
xem xét bốn – phương, tìm sự khốn khổ của dân để cứu giúp – Hoàng
hĩ)
Kính thiên chi nộ, vô cảm hí
dự (Phải sợ sự giận ghét của Trời,
không dám đùa vui – Bản)
Thiên giáng táng loạn, cơ cận tiến trăn (Trời gieo vạ loạn, đói kém đến
luôn – Tiết Nam Sơn)
Nhưng đó chỉ là tín ngưỡng chung của nhân loại thời bán khai, chứ không
bàn gì tới sự sinh thành của vũ trụ cả.
Trung Hoa cũng có thuyết ngũ hành: kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ, vào khoảng
thế kỉ thứ V trước T.L; nhưng không cho một hành nào có đầu tiên, mà
thuyết đó mới đầu áp dụng vào lịch sử, sau vào khoa học, y học, lí số học,
