mà phải đứng trên phức hợp các cách nhìn nhận khác nhau để suy
nghĩ về đời sống tinh thần của con người thời Edo. Khi đó, chúng
ta không được quên một điều rằng, thời cận thế có một sự đa dạng
và chồng xếp mà không thể tóm gọn lại một cách đơn thuần theo
xu hướng nào.
Sự tầm cứu luân lý trong xã hội thế tục hóa
Vậy thì vấn đề đặt ra là: đặc trưng lớn nhất trong tư tưởng, tôn
giáo thời cận thế là gì? Ở đây người ta thường dùng thế tục hóa như
là một từ khóa. Thế tục hóa nghĩa là quan điểm muốn tìm giá trị
cùng cực trong cuộc sống trần tục, chứ không phải đi tìm giá trị ở
nơi cao siêu, vượt lên sự trần tục. Điều này đã được duy trì sang
đến tận thời cận đại. Có thể thấy, tư tưởng Bản giác thời trung thế
cũng là thế tục hóa ở điểm đi tìm giá trị ở ngay trong hiện thực,
nhưng điều đó được cụ thể hóa hơn và chuyển từ chủ nghĩa xuất gia
của Phật giáo sang xác lập một hệ thống luân lý cho đời sống trần
tục. Chính trong quá trình đó chúng ta có thể thấy được đặc trưng
của thời cận thế. Vào thời Edo người ta lấy tiền đề là sự cố định
chế độ đẳng cấp, nên để duy trì chế độ đó thì nhiều hệ tư tưởng,
tôn giáo phải chung những cương mục đạo lý, luân lý như Ngũ luân
(Quân thần, Phụ tử, Phu phụ, Trưởng ấu, Bằng hữu) hay Ngũ
thường (Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín). Ngay trong tư tưởng quốc học
của Motoori Norinaga (Bản Cư Tuyên Trường)
mà đã chỉ ra
những nghi vấn đối với chủ nghĩa luân lý Nho giáo thì ý tưởng
nghiêng về thế giới trần tục vẫn không thay đổi.
Mặc dù Nho giáo không hẳn đã chiếm ưu thế tuyệt đối vào thời
Edo, nhưng hệ tư tưởng này đã có được nhiều sự quan tâm của tầng
lớp trí thức với tư cách là tư tưởng đặc trưng của thời cận thế. Sự
xuất hiện của nhiều nhà tư tưởng trác việt cũng là nhờ vào tư tưởng
này. Sự chuyển đổi từ Phật giáo sang Nho giáo của Fujiwara Seika
(Đằng Nguyên Tỉnh Oa, 1561-1619), người có thể coi là khai sáng cho
