Tính chất tôn giáo và chủ nghĩa duy lý của Nho giáo
Nếu chỉ giới hạn Nho giáo ở vấn đề luân lý trần tục và dù đó
có là một vấn đề trong lịch sử tư tưởng luân lý thì cũng không can
hệ gì đến lịch sử tôn giáo. Trên thực tế, trong những trang viết về
lịch sử tôn giáo Nhật Bản từ trước đến nay nhiều khi người ta không
đề cập đến Nho giáo. Tuy nhiên, nếu như vậy thì liệu chúng ta có
thể hiểu được về tôn giáo thời cận thế hay không lại là một câu hỏi
lớn. Liệu có đúng Nho giáo chỉ là một hệ tư tưởng luân lý xã hội mà
không phải là tôn giáo hay không? Ngày nay suy nghĩ này hầu như
bị phủ nhận. “Nho” vốn có nghĩa là “Vu chúc” (tức Saman) và có
chức năng tiến hành phù chú hay tang lễ. Người ta cho rằng Khổng
Tử “không bàn đến quái lực loạn thần” (Luận ngữ thuật nhi) và
nhìn qua có thể thấy ông là người theo chủ nghĩa duy lý cận đại,
nhưng việc ông không bàn đến “Thần” không có nghĩa là không thờ
“Thần”. Trên thực tế, Nho giáo coi trọng việc thờ cúng tổ tiên và ở
bán đảo Triều Tiên trong suốt một thời gian dài người ta đã tiến
hành tang lễ theo nghi thức Nho giáo. Ngay trong tang lễ theo nghi
thức Phật giáo của Nhật Bản cũng tiếp thu quan niệm về việc thờ
cúng tổ tiên của Nho giáo và các hình thức vốn khởi nguồn từ Nho
giáo như bài vị cũng đã được đưa vào Phật giáo.
Mặc dù vậy, những luận thuyết của Nho giáo Nhật Bản thời cận
thế đa phần không bước vào địa hạt của tôn giáo hay siêu hình học
mà chỉ đưa ra những luân lý đạo đức và phát triển lên thành lý luận
chính trị kinh bang tế thế. Đây chính là đặc trưng của Nho giáo
Nhật Bản và chúng ta nên gọi là “Nho học” thì đúng hơn là “Nho
giáo”. Điều này đã biểu trưng cho sự thế tục hóa và hiện thế hóa
của tư tưởng thời cận thế.
Nếu xem xét một cách kỹ hơn thì chúng ta sẽ thấy điều này
cũng không hề giản đơn. Việc có tồn tại linh hồn con người sau khi
chết hay không cũng là một đề tài tranh luận lớn đối với các nhà
