được lý luận về chức phận từ cách nhìn của tôn giáo. Theo đó, người
ta cho rằng, lý luận về chức phận của đạo Tin lành trong cuộc cận
đại hóa ở Tây Âu đã được Max Weber đưa ra và luôn được người ta
tham khảo khi bàn luận về quan hệ giữa tôn giáo và chủ nghĩa tư bản
cận đại. Những người theo luồng ý kiến này cho rằng, việc xác lập
luân lý nghề nghiệp mang tính tôn giáo ở Nhật Bản tương ứng với lý
luận trên ở châu Âu chính là Thuyết chức phận Phật hành của
Shōsan. Đối lập với cách đánh giá tích cực này, cũng có ý kiến phê
phán cho rằng, Thuyết chức phận Phật hành của Shōsan đã dùng lý
luận Phật giáo để tạo nên nền tảng cho chế độ phân biệt đẳng cấp
thời Edo, rằng thuyết này đi ngược với những luân lý về chức
nghiệp dựa trên nền tảng tự do nghề nghiệp thời cận đại. Hai cách
đánh giá tương phản về Shōsan này có thể áp vào trường hợp luân lý
của các tôn giáo khác như Nho giáo và sẽ dẫn ngay đến vấn đề là
từ đó sẽ đánh giá vị trí của các tư tưởng thời cận thế như thế nào.
Như đã trình bày ở phần trước, thời cận thế của Nhật Bản luôn có
hai mặt là tiền cận đại và cận đại, nên không thể xác định một cách
đơn giản là theo mặt nào.
Phật giáo dưới Thể chế Mạc phiên
Nhân đây cũng xin nói thêm rằng, vào những năm cuối đời,
Shōsan suy nghĩ về việc xây dựng mối quan hệ mật thiết giữa hoạt
động chính trị của Mạc phủ với giới Phật giáo, một mặt định lợi dụng
uy thế của Mạc phủ để chấn hưng Phật giáo, một mặt lại muốn
phát huy tác dụng của Phật giáo vào các hoạt động chính trị và giáo
hóa dân chúng, đồng thời giám sát các Đàn gia. Sau đó ý tưởng này
đã được thực hiện trong Chế độ Tự đàn. Những ý tưởng của Shōsan
có ảnh hưởng trực tiếp đến Mạc phủ hay không là một chuyện,
nhưng ở đây những ý tưởng đó đã rất được chú ý bởi là lý luận không
chỉ dừng lại ở sự thế tục hóa một cách đơn thuần mà còn dấn sâu
vào trong mối quan hệ giữa chính trị và tôn giáo.
