trước. Nhờđó, đã thu hút được những người đang ôm mối chán
chường với Phật giáo và băn khoăn trước việc có nên từ bỏ Phật giáo
để đến với Thần đạo hay không. Phái theo Atsutane được gọi là
Thần đạo Phục cổ và đến thời người kế thừa là Hirata Kanetane
(Bình Điền Thiết Dận) thì quy mô đã được mở rộng. Đặc biệt,
những luận thuyết phát huy tính tôn giáo trong văn hóa bản địa như
sự coi trọng Thần Uzusuna (Sản thổ) đã rất phát triển trong tầng
lớp hào nông mới nổi lên.
Nền tảng của tư tưởng Tôn vương nhương di
Tuy nhiên, thời đại mới thực sựđã được mở ra bởi những biến
động lớn cuối thời Mạc phủ Tokugawa và dòng tư tưởng của Thần
đạo Phục cổ cũng chuyển từ lý luận linh hồn sang hoạt động chính trị
theo tinh thần Tôn vương nhương di. Nhà tư tưởng Thần đạo có ảnh
hưởng lớn từ cuối thời Mạc phủ Tokugawa đến thời Meiji đó là
Ōkuni Takamasa (Đại Quốc Long Chính, 1792-1871). Takamasa
xuất thân từ phiên Tsuwano (Tân Hòa Dã) và chủ trương Tế chính
nhất trí trên cơ sở Thần đạo và chống lại Thiên chúa giáo. Ông đã
nhấn mạnh việc cần phải trở lại với Thần đạo thuần khiết trước
khi văn hóa ngoại lai được du nhập vào. Điều này đã có ảnh hưởng
lớn đến việc quản lý hành chính giới tôn giáo đầu thời Meiji.
Những tư tưởng có vai trò lớn lao với tư cách là nền tảng của tư
tưởng Tôn vương nhương di cuối thời Mạc phủ Tokugawa đó là
Thần đạo Phục cổ và Học phái Mito hậu kỳ. Đặc biệt, trước tác Tân
luận (Shinron, 1825) của Aizawa Yasushi (hay còn gọi là Aizawa
Seishisai, 1782-1883) được coi là “thánh kinh” của tư tưởng Tôn
vương nhương di và có ảnh hưởng rất lớn. Từ quan điểm “Thần
châu là nơi mặt trời mọc, là nơi khởi thủy của nguyên khí, hậu duệ của
Thiên hoàng Nhật Bản ngự trong cung và muôn đời không đổi”, ông
đã yêu cầu ở Thiên hoàng việc thực hiện Tế chính nhất trí và tầm
cứu con đường phòng ngự để Nhật Bản thoát khỏi sự xâm lược của
