khoăn. Điều này là đương nhiên bởi Shimaji xuất thân từ
Chōshū
và rất thân giao với những quan chức cao cấp của chính
quyền duy tân. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ có thế. Ngay trong
định nghĩa về tôn giáo của Shimaji cũng có vấn đề. Như đã được
biết đến trong đoạn trích ở phần trước, Shimaji đã định nghĩa tôn
giáo với tính cách là vấn đề của tâm linh. Điều này có vẻ như thích
hợp với khái niệm tôn giáo hiện đại, nhưng chúng ta cần phải chú ý
rằng có những khía cạnh đã bị bỏ qua trong khái niệm này.
Thứ nhất đó là việc vấn đề Hình đối lập với Tâm bị bỏ ra
ngoài khái niệm này và Tâm có nguồn gốc khác hẳn Hình. Vì thế
Shimaji mới có thể chủ trương tôn giáo độc lập khỏi chính trị, nhưng
tôn giáo không đơn thuần chỉ là vấn đề tâm linh và khái niệm đó
đã bỏ qua nhiều yếu tố liên quan đến Hình. Chẳng hạn, thực
chất lễ tang theo nghi thức Phật giáo, yếu tố quan trọng trong việc
duy trì giới Phật giáo lại không được đưa lên thành vấn đề tôn giáo
trong phạm vi định nghĩa của Shimaji.
Điều này có ảnh hưởng trực tiếp khi chúng ta phân tích về
quan hệ giữa Thần đạo và Phật giáo. Shimaji đã phủ định sự kết
hợp giữa Thần và Phật. Ông cho rằng: “Tôn giáo cũng giống như
việc một người phụ nữ chỉ có một chồng, không nên có hai. Con
người khi an tâm lập mệnh (Anshin Ritsumei)
, phó thác sự sinh
tử và cả thân cả tâm mình mà lại có những hai tôn giáo thì làm sao
được?” (Theo Tam điều biện nghi), nghĩa là con người không thể
lấy đồng thời hai tôn giáo làm chỗ dựa cho tâm linh. Bởi vậy ông đã
không chấp nhận Thần Phật tập hợp và ủng hộ Thần Phật phân ly.
Hơn nữa, ông còn viết: “Nói chung nếu nói là thờ 800 vạn thần thì
ở
châu Âu đến trẻ con còn cười cho. Không có điều gì hỗn mang và
lạc hậu hơn thế” (Theo Sanjō Kyōshoku Hihan Kempakusho) và cho
rằng, Thần đạo sùng bái 800 vạn thần là nguyên thủy, là điều
con người văn minh không thể tin được.
