khi Chủ nghĩa xã hội bùng phát thì các tín đồ Thiên chúa giáo đã
đóng vai trò trung tâm mà tiêu biểu là Kōtoku Shūsui (Hạnh Đức Thu
Thủy), Abe Isoo (An Bộ Ky Hùng), Katayama Sen (Bắc Sơn Tiềm),
Kinoshita Naoe (Mộc Hạ Thượng Giang). Tanaka Shōzō (Điền Trung
Chính Tạo), người đã hoạt động tích cực trong vụ ô nhiễm môi trường
xảy ra do việc khai thác đồng ở núi Ashio (Túc Vĩ)
đồ Thiên chúa giáo. Các tín đồ Thiên chúa giáo này cũng là những
người đứng đầu trong các phong trào giải phóng phụ nữ như Phong
trào Phế xướng (Haishō Undō)
...
Thiên chúa giáo đã tiên phong trong các phong trào xã hội như
vậy, nhưng điều trăn trở lớn nhất là làm thế nào để ứng phó với
những ý kiến công kích từ lập trường của Chủ nghĩa quốc gia và làm
thế nào để các tôn giáo mới, chưa có truyền thống có thể thâm
nhập vào một xã hội mà các tôn giáo truyền thống đã có thế lực
lớn mạnh. Đây chính là những thí nghiệm lớn để các tôn giáo không
có mối liên hệ nào với cổ tầng có thể tồn tại được.
Những người theo Chủ nghĩa nhất thể phân tích một cách duy lý
và phủ nhận những giáo lý riêng của Thiên chúa giáo như Tam vị
nhất thể hay Tội lỗi nguyên thủy đã được hưởng ứng rộng rãi vì trên
thực tế không nhất thiết cần có những giáo lý như vậy người ta
cũng có thể hiểu được. Người theo Chủ nghĩa vô giáo hội là Uchimura
Kanzō đã có ảnh hưởng đặc biệt lớn tới giới trí thức vì đã tư duy theo
lối giản lược hóa và duy lý cho rằng, ở Nhật Bản, đất nước không
có truyền thống giáo hội, nên có thể bỏ những nghi lễ, quyền uy
vốn có trong Thiên giáo và chỉ cần niềm tin mà thôi. Và Uchimura
cũng là một nhà yêu nước nồng nhiệt. Hơn nữa, đã có một cuộc
tranh luận xảy ra vào năm Meiji thứ 34-35 (1901-1902) giữa Uemura
Masahisa (Thực Thôn Chính Cửu), người đứng trên lập trường của
đạo Tin lành chính thống và Ebina Danjō (Hải Lão Danh Đạn
Chính), người hầu như công nhận toàn bộ Chủ nghĩa quốc gia theo
