lệ khi so sánh với các “nước văn minh” khác trong suốt một nghìn
mấy trăm năm, chí ít cũng từ hậu kỳ thời Kofun
Thuyết cổ tầng của Maruyama hiện nay không được đánh giá
cao. Quả thực, phải công nhận một điều rằng, tiền đề “sự thuần
nhất đến mức có thể coi là ngoại lệ đã được duy trì trong suốt
chiều dài lịch sử” cho đến nay đã không còn đúng nữa. Việc tồn tại
một lối tư duy bất biến từ khi lập nước đến nay là điều phi hiện
thực và rõ ràng con người ta không bao giờ chấp nhận sự trì trệ đó.
Coi các hình thức tư duy bất biến là tiền đề thì sẽ rơi vào Thuyết
định luận siêu hình một cách vô bổ. Tuy nhiên, nếu hỏi rằng có thể
phủ định hoàn toàn ý tưởng về cổ tầng hay không thì đó lại là việc
chạy thái quá đến cực điểm của chiều nghịch. Ý tưởng khoa học của
chúng ta không thể hình thành tự do trong tình trạng trống trơn.
Hiện tại của chúng ta cũng là thứ bị chi phối bởi quá khứ. Hơn nữa,
quá khứ chi phối chúng ta không hẳn lúc nào cũng thể hiện ra bên
ngoài. Đó chính là thứ ẩn sâu trong tư tưởng và sau đó được ngôn ngữ
hóa, mà chúng ta gọi đó là cổ tầng. Nhưng đó lại không thể coi là
hình thức tư duy bất biến suốt toàn bộ chiều dài lịch sử và đã
được định sẵn.
Cổ tầng hình thành trong lịch sử
Nếu cổ tầng không phải là thứ đã được định sẵn, nhưng lại chi
phối cả hiện tại của chúng ta thì bản thân nó chẳng phải là yếu tố
thích hợp nhất để khẳng định rằng đã được hình thành trong suốt
chiều dài lịch sử hay sao? Điều này cũng giống như mặt đất nơi
chúng ta đang đứng chính là thứ ở trên bề mặt của nhiều lớp địa
tầng đã được hình thành trong lịch sử dài lâu của trái đất. Vấn đề
đặt ra lớn nhất cho ngành nghiên cứu lịch sử tư tưởng và lịch sử tôn
giáo là khám phá và làm nổi lên cổ tầng đã được tích tụ từ lâu nhưng
khuất dưới lớp vỏ, và kiểm chứng xem chúng đã được hình thành
như thế nào. Nhờ đó, chúng ta sẽ có thể thấy rõ được mình cần
