LỐI TƯ DUY CỦA NGƯỜI THÔNG MINH - Trang 78

chọn đầu ống một cách tuỳ tiện để đút que vào mà không nhận ra rằng đẩy
thức ăn theo một chiều sẽ khiến nó rơi vào cái bẫy chứ không rơi ra ngoài.
Sau một lúc, tinh tinh học được cách đút que vào phía gần với cái bẫy nhất
để thức ăn bị đẩy ra ở đầu ống bên kia.
Tuy nhiên, thậm chí ngay cả như vậy, tinh tinh cũng tỏ ra không hiểu điều
chúng đang làm. Một khi tinh tinh học cách xử lý cái bẫy, Povinelli liền bỏ
thức ăn vào phía bên kia cái bẫy chứ không phải giữa ống. Giờ đây, nếu
tinh tinh tiếp tục đưa que vào phía gần với cái bẫy nhất, thức ăn sẽ bị đẩy
xuống bẫy. Và đó chính là điều đã xảy ra. Con tinh tinh không hiểu rằng cái
que đẩy thức ăn đi qua cái ống.
Trò chơi tiếp diễn. Tinh tinh cuối cùng cũng sẽ học được cách xử lý tình
huống này và khi chúng thực sự học được, Povinelli lại thay đổi để một con
tinh tinh thực sự hiểu cách công cụ vận hành sẽ phản ứng chính xác, còn
con tinh tinh chỉ học được một chiến lược cụ thể sẽ không làm được. Mỗi
lần như vậy, tinh tinh đều thất bại cho đến khi chúng đã trải qua các thử
nghiệm trong việc sử dụng công cụ theo nhiều cách khác nhau.
Nghiên cứu này cho thấy rằng tinh tinh không thực hiện suy luận nhân quả.
Chúng không có khả năng tìm ra lý do tại sao sự vật vận hành theo cách ấy.
Chúng dường như tìm kiếm một cách ngẫu nhiên những hành động mang
lại hiệu quả. Sau đó, chúng học được mối quan hệ giữa một tình huống,
một hành động và một kết quả. Nếu chúng tìm ra một hành động mang lại
kết quả thì sau đó chúng sẽ tiếp tục hành động như thế. Do đó, chúng học
được rằng, hành động cụ thể đó hiệu quả mà không học được tại sao nó lại
hiệu quả. Khi không biết lý do tại sao, tinh tinh không thể đối phó với các
tình huống có thay đổi ít nhiều khiến hành động của chúng trở nên vô hiệu.
Từ khi còn nhỏ, con người đã hành động khác biệt. Cũng như tinh tinh, con
người học cách làm sao cho hành động của mình tác động đến thế giới. Dù
vậy không giống tinh tinh, con người tìm hiểu hiểu lý do tại sao. Kết quả là,
khi một công cụ chúng ta đang sử dụng không phát huy hiệu quả, chúng ta
không tiếp tục bằng cách thử đi thử lại cho đến khi tìm ra cách khiến nó
phát huy tác dụng. Thay vào đó, chúng ta tìm ra lý do tại sao công cụ đó
không còn hoạt động nữa và sau đó giải quyết vấn đề.