LỐI TƯ DUY CỦA NGƯỜI THÔNG MINH - Trang 79

Tất nhiên, có những lúc bạn không hiểu quan hệ nhân quả của điều gì đó và
không có cách rõ ràng nào để hiểu nó trong hoàn cảnh đó. Khi ấy, bạn có
thể dùng cách thử đi thử lại để tìm ra lỗi sai. Ví dụ, tôi nhớ đã từng thấy
ông mình xử lý chiếc tivi trong phòng khách. Thỉnh thoảng, hình ảnh bị
mờ. Đầu tiên ông sửa chiếc ăng ten trên đầu tivi. Nếu không thành công,
ông sẽ kiểm tra dây nối giữa ăng-ten với tivi. Nếu tất cả đều không thành
công, ông sẽ vỗ mạnh vào cạnh tivi. Ông dường như không có bất kỳ hiểu
biết nhân quả rõ ràng nào về cách tivi vận hành nhưng trong quá khứ những
hành động như thế thường giải quyết vấn đề. Vì rất khó để hiểu cách tivi
vận hành và không có nhiều nguồn tài liệu để học thêm về tivi, ông không
thể sử dụng Tư duy thông minh để giải quyết vấn đề hình ảnh trên màn
hình tivi được.
Nhà tâm lý học Michael Tomasello cho rằng khả năng suy nghĩ về lý do tại
sao sự việc xảy ra là nguyên nhân chính yếu mà con người có nền văn minh
phức tạp còn tinh tinh thì không. Hãy hình dung bạn đang xem ai đó sử
dụng một công cụ mới. Bạn không chỉ tập trung vào những chuyển động
mà cô ấy thực hiện và kết quả của những chuyển động đó. Bạn còn quan
tâm đến một loạt những khía cạnh nhân quả của tình huống. Bạn muốn hiểu
mục tiêu người đó đang cố đạt được bằng cách sử dụng công cụ. Bạn muốn
hiểu gì đó về cách thức công cụ vận hành. Bạn có thể không hiểu tất cả các
chi tiết song bạn cố gắng có được chút kiến thức về lý do tại sao công cụ
thành công trong việc đạt được mục tiêu.
Hãy suy nghĩ về lần đầu tiên bạn thấy ai đó trong nhà sử dụng máy hút bụi.
Có lẽ mẹ bạn đang dọn phòng khách. Đối với một đứa trẻ, chắc hẳn đó phải
là một cảnh tượng rất kỳ lạ khi thấy mẹ mình đẩy tới đẩy lui một vật thể to
lớn ồn ào trên sàn. Nếu không thể hiểu bà đang làm gì, bạn chắc hẳn sẽ hỏi
tại sao bà lại có hành động kỳ lạ gây ồn ào đến thế và bà sẽ giải thích rằng
bà đang cố làm sạch sàn nhà. Sau đó, chắc hẳn bạn sẽ hỏi tại sao cỗ máy ồn
ào đó có khả năng dọn sạch sàn nhà và bà chắc hẳn cho bạn một lý giải liên
quan đến việc bụi bị hút vào chiếc máy đó. Lúc đó, bạn chắc hẳn không
hiểu tường tận chi tiết về cách hoạt động của máy hút bụi (hay thậm chí tại
sao người ta lại quan tâm chuyện dọn dẹp khi căn phòng sẽ lại bẩn), nhưng