"Và đối với tôi, hình như... " Martin nói tiếp: "Sự hiểu biết về một đất
nước và mọi vấn đề khác cũng vậy, không thể có được nếu trước đó không
có sự hiểu biết về chính ngay sự cấu tạo của cuộc sống ở nước đó. Chúng ta
làm thế nào mà hiểu được luật pháp, hiểu được các chế độ, các tôn giáo,
các phong tục tập quán nếu chúng ta không hiểu, không những chỉ có cái
bản chất của những kẻ đã tạo ra nó mà còn phải hiểu sự cấu thành của cái
bản chất đó. Có phải văn chương không có tính chất con người bằng nghệ
thuật kiến trúc và điêu khắc ở Ai cập không? Có một vật nào trong khắp vũ
trụ mà lại không chịu khuôn theo qui luật tiến hoá? Ồ, tôi biết có thuyết lý
rất phức tạp về sự tiến hoá trong lĩnh vực nghệ thuật, nhưng đối với tôi,
thuyết đó hình như quá máy móc. Chính sự tiến hoá của con người thì
không thấy nói đến. Sự tiến hoá của một công cụ, của cây thụ cầm, của âm
nhạc, của một bài ca, một điệu vũ thì đều được mô tả một cách rõ rệt.
Nhưng sự tiến hoá của chính con người, sự phát triển của những phần cơ
bản, nội tại trong con người trước khi con người làm ra các công cụ đầu
tiên, hát lên bài ca đầu tiên thì sao? Chính cái đó là cái mà giáo sư chưa đề
cập đến; chính cái đó là cái mà tôi gọi là sinh vật học, sinh vật học dưới
khía cạnh cao cả nhất của nó."
"Tôi biết rằng tôi diễn đạt chưa có hệ thống, nhưng tôi cố gắng nói hết
ý của tôi. Những ý nghĩ đó đến với tôi trong khi nghe giáo sư nói, vì thế tôi
chưa kịp sắp xếp lại để trình bày. Chính giáo sư cũng đã nói đến tất cả mọi
yếu tố của vấn đè. Vậy mà, hình như chính giáo sư cũng đã bỏ qua yếu tố
sinh vật học, một yếu tố quan trọng nhất mà từ đó mọi hình thức nghệ
thuật, mọi hành động và thành tựu của con người được tạo thành."
Ruth ngạc nhiên khi nghe thấy Martin không bị đánh quỵ ngay và
nàng cho rằng cái cung cách giáo sư Caldwell trả lời gã, chỉ là thái độ
khoan thứ của ông ta đối với sự bồng bột sôi nổi của tuổi trẻ. Ông ngồi yêu
lặng một phút, tay mân mê chiếc dây đồng hồ. Sau cùng, ông nói:
