là một vương quốc hùng mạnh, thịnh vượng nhất trong khu vực, bởi thế
chư quốc xung quanh đều nhăm nhe nhòm ngó, xâm lăng nhiều lần. Thế
nhưng người Chăm Pa cổ đại phía bắc đã đánh cản được các vương triều
đến từ Trung Nguyên, phía nam lại dẹp tan các vương triều của Việt
Nam, Lào... trước sau không bao giờ mất thế thượng phong; mãi cho đến
khi Nguyên Thế Tổ Hốt Tất Liệt phái đại quân chinh phạt, mới khiến đất
nước Chăm Pa cổ dần dần trở nên suy yếu, hậu duệ của họ đến nay vẫn
còn một bộ phận ở lại các nước Lào và Việt Nam.
Thành trì của người Chăm Pa cổ đại và lăng tẩm của các vương
hầu quý tộc, đại đa số đều bị khói lửa chiến tranh hủy hoại, số ít những
di tích hoang tàn còn lại, cũng sớm trở thành sào huyệt cho rắn chuột dơi
cú ẩn mình. Ở Việt Nam đến nay vẫn lưu truyền một truyền thuyết liên
quan đến tòa thành Nhện Vàng của vương triều Chăm Pa. Giờ đây, tuy
các nhà khảo cổ học đã phát hiện ra những di tích lịch sử kỳ vĩ như
Angkor Wat ở Campuchia, Buddha Bà La Môn ở Indonexia v.v... nhưng
tất cả đều kém xa, không thể so sánh với tòa thành này, chỉ có điều trước
sau không thể tìm đủ chứng cứ để chứng minh nó thật sự tồn tại.
Tương truyền ở phương Tây cổ đại có tháp Thông Thiên do vua
Babylon xây dựng, còn phương Đông có tòa thành Nhện Vàng đối sánh.
Dưới thời kỳ vua Anagaya cai trị, ông ta đã cho đúc một tòa thành trì
bằng vàng, khảm nạm các loại đá quý và ngọc phỉ thúy, các bức phù điêu
trên tòa thành có vô số hình bảo tháp, bởi vậy nó mới mang tên này. Nó
lộng lẫy rực rỡ tuyệt đỉnh, dường như có thể tranh ánh hào quang cùng
nhật nguyệt. Có điều, công trình kiến trúc này tuy gọi là thành mà thực
ra không phải thành, bởi chỉ do quy mô của nó quá lớn, mà theo quy định
của người xưa: phạm vi xây dựng vượt quá mười dặm, được gọi là thành,
nên mới có chữ “thành” ấy, còn về bên trong chứa đựng những gì, hoặc
giả nói trong thành có tồn tại cung điện lâu đài gì hay không thì từ trước
đến nay chưa ai chứng thực được.
Người Chăm Pa cổ rút kiệt ngân khố quốc gia đổ dồn vào tòa
thành Nhện Vàng, và từ đó trở đi đất nước cứ dần lụi bại, không thể chấn
hưng, rồi cuối cùng mang đến vận đen suy bại diệt vong cho hậu thế.
