Độc lập với cái nguyên nhân chung đó, còn có một nguyên nhân khác
không kém mạnh mà ta chỉ bắt gặp ở người Anh điêng bản địa. Tôi đã chỉ ra
điều đó rồi, song tôi nghĩ mình nên quay lại nói kĩ thêm.
Người bản địa Bắc Mĩ không chỉ coi lao động như một điều xấu, mà còn
thấy nó làm mất phẩm giá con người, và lòng kiêu hãnh cùng thói lười biếng
của họ đều bướng bỉnh đấu tranh chống chọi lại nền văn minh
.
Không có một người Anh điêng bản địa nào dù đang sống khốn cùng
trong túp lều làm bằng vỏ cây lại không có trong đầu cái ý nghĩ tuyệt vời về
giá trị cá nhân của mình. Anh ta coi những công việc công nghiệp tỉ mỉ là
hèn hạ. Anh ta cào bằng người làm ruộng với con bò đang đánh luống, và
nhìn những công việc khéo léo chúng ta đang tiến hành như là lao động của
lũ nô lệ. Không phải là người Anh điêng bản địa không biết đến sức mạnh
cùng tầm cao trí tuệ của người da trắng; song, nếu như anh ta chiêm ngưỡng
những sản phẩm chúng ta nỗ lực làm ra, thì anh ta lại coi khinh những
phương tiện để làm ra được những thứ đó, và một mặt vẫn chịu nhận là
chúng ta đang tiến lên, một mặt anh ta vẫn cứ nghĩ rằng anh ta ở tầm cao
hơn chúng ta. Săn bắt và chiến trận đối với anh ta dường như là những công
việc duy nhất xứng đáng với một người đàn ông
. Người Anh điêng bản
địa, từ nơi sống khốn cùng trong rừng sâu, cũng nuôi dưỡng những ý tưởng
như thể mình là anh chàng quý tộc thời Trung cổ trong pháo đài, và không
hiếm trường hợp để được giống như anh chàng quý tộc kia thì chỉ còn con
đường phải trở thành kẻ đi chinh phục. Và chuyện thật kì cục, ngày nay ta
bắt gặp những thành kiến xưa của châu Âu ở giữa rừng sâu của Tân thế giới
chứ không phải ở những con người châu Âu đang cư trú trên những bến bờ
châu Mĩ.
Trong quá trình soạn sách này, tôi đã nhiều lần giải thích ảnh hưởng lạ kì
của trạng thái xã hội đối với luật pháp và tập tục của con người. Xin cho tôi
nói thêm một chút nữa thôi.
Khi tôi nhận ra sự giống nhau giữa những thiết chế chính trị của thế hệ
cha ông chúng ta, của người Germain và của những bộ tộc lang thang nơi
Bắc Mĩ, khi so sánh tập tục đã được Tacite
