NGÀY CUỐI TRONG ĐỜI SOCRATES - Trang 118

luận, và nhận xét triết thuyết về Hình trạng của Socrates áp dụng với triết
thuyết của Pythagore về con số. Nhưng ra đời mười lăm năm sau sau khi
Socrates qua đời, bề gì cũng phần nào không gần thực tế, Aristote chỉ lựa
chọn nhận định nào của tiền bối thích hợp với dự kiến của mình. Xenophon
tỏ ra muốn bảo vệ và biện hộ Socrates trước điều ong tiếng ve, song không
thực sự hiểu đối tượng. Ông ít có thì giờ gần đối tượng, mấy năm cuối đời
đối tượng ông lại bận việc chiến chinh. Năm 401, ông gia nhập lực lượng
vũ trang do Cyrus con thứ vua Ba-tư tổ chức nhằm lật đổ anh ruột chiếm
ngai vàng sau khi vua cha băng hà, mặc dù Socrates can ngăn. Phiêu lưu
viễn chinh thảm bại, trận Cunaxa đẫm máu, thanh niên mưu đồ vương
quyền mất mạng, đoàn quân tan rã. Cùng vạn binh sĩ ông lang thang khắp
Mesopotamia, tây bắc Iraq bây giờ, vùng đất nằm giữa sông Tigris và sông
Euphrates tìm đường ra Hắc Hải ba năm sau mới về tới Hy-lạp. Do vậy thế
nào chẳng xa thực tế. Nếu quả thực vô hại như Xenophon miêu tả, Socrates
sẽ chẳng bao giờ khiến người đời bận tâm suy nghĩ, chẳng bao giờ chế ngự
tâm trí Plato, và cũng chẳng bao giờ là đối tượng người thành quốc Athens
truy tố, hãm hại. Aristophanes là nhà văn hiểu biết và thân hữu gần gũi với
Socrates. Hai mươi lăm năm trước ngày thọ hình hài kịch Đám mây miêu tả
ông ngồi trong chiếc thúng treo lửng lơ nhòm ngó sự vật, nghiên cứu thiên
nhiên, suy tư trên trời dưới biển. Như vậy kịch gia chỉ nhằm ngạo giễu mẫu
người dị hợm bất đồ xuất hiện trong thời đại. Plato gần thực tế hơn cả. Đối
thoại của ông phản ánh nếu không phải tất cả thì cũng phần nào sự thật,
người đương thời không hề phản bác hay chê bai. Trong Phaedo người hỏi
và người nghe đều cho rằng Socrates hiểu biết sâu rộng, từ triết gia cùng
triết thuyết về vũ trụ, vật lý đến trước tác về y khoa, âm nhạc. Và ý nghĩa
hơn hết, ngoài việc tường thuật trung thực, hấp dẫn, có thể nói rất nghệ
thuật bi kịch có một không hai trong lịch sử nhân loại, cái chết bi hùng, vô
úy, vô ưu của sư phụ, sĩ phu thái độ cương quyết, bất khuất trước cường
quyền, Plato còn đề cập giải pháp cho vấn đề hệ trọng nêu trong đối thoại
do chuyển biến bên trong tâm trí Socrates từ quan tâm ban đầu về nguyên
nhân vật lý đến tìm hiểu về sau bản chất của nguyên nhân và thực thể.