Hiện tại khe khắt
Thế kỷ V TCN. là thời kỳ khai phóng tích cực và thành công rực rỡ khắp
địa bàn Hy-lạp. Phấn khởi khi đánh bại xâm lược Ba-tư, tinh thần mới đầy
tin tưởng và táo bạo dẫn tới phát triển mau lẹ, bành trướng ráo riết trong
mọi mặt đời sống. Tinh thần đó tập trung ở Athens, ngôi trường đào tạo
nhân tài cho đất nước, dưới tài lãnh đạo của Pericles, chính trị, thương mại
phát triển sung mãn, văn chương, nghệ thuật sinh hoa kết trái rực rỡ; khắp
nơi con người hăng say tìm hiểu, đầu óc mải mê vươn tới chân trời kiến
thức. Khoảng giữa thế kỷ, khoa học và triết học, từ lâu quấn quyện với
nhau, đã bước những bước đáng kể, theo ngôn ngữ ngày nay là đạt mức tiến
bộ, nhất là ngành vật lý. Không có dụng cụ chính xác, như kính thiên văn,
phòng thí nghiệm, các nhà tư tưởng Hy-lạp chỉ tiến hành công cuộc tìm
hiểu bằng quan sát và lý luận; vậy mà họ hầu như đã tiến gần thuyết nguyên
tử. Tiếc chăng là khối kinh nghiệm, dữ kiện đó không được phối hợp, điều
chỉnh, việc suy cứu, khảo sát lại theo đường hướng khác biệt theo trường
phái tư tưởng khác biệt, không chia sẻ, tương trợ, chỉ tin tưởng học thuyết
của mình, coi thường lý thuyết của người. Nhiều tiếng nói cất lên, phần lớn
mâu thuẫn, tiếng nói nào cũng lôi cuốn, song cực kỳ mập mờ, dân thường
không biết tin ai và tin cái gì.
Sinh hoạt trí thức sôi sục, tư tưởng chính trị phát triển đòi hỏi giáo dục tiến
bộ. Nhằm thỏa mãn đòi hỏi tự nhiên xuất hiện, giai tầng mới gồm mẫu
người xã hội đương thời mệnh danh Sô-phít ra đời, tiếng Hy-lạp sophistés
trực nghĩa là người uyên bác, người lo việc hiểu biết, tiếng Pháp le sophiste,
tiếng Anh the sophist, từ điển ngoại ngữ của ta dịch nhà quỷ biện, nhà ngụy
biện, nhà tu từ. Thay vì thế nếu dịch tôi dịch là biện sư, và nếu dùng tôi
dùng hai chữ nghĩa như nhau; nhưng suốt đối thoại tôi dùng chữ Sô-phít
phiên âm nguyên tự, vì thiển nghĩ chữ này có giá trị lịch sử mệnh danh mẫu
người thời đại. Hơn thế, trộm nghĩ, do giữ vai trò đặc biệt trong văn hóa và
triết học, chữ này đương nhiên mang nghĩa đặc thù của nó. Họ huấn luyện
học viên đạt mức tuyệt hảo, nổi tiếng có tài biến nói năng kém cỏi, tẻ nhạt
