không? Hoặc con chó hay bất kể cái gì? Hay cái cực kỳ nhanh, cái cực kỳ
chậm, cái cực kỳ xấu, cái cực kỳ đẹp, cái cực kỳ trắng, cái cực kỳ đen? Quý
hữu có hay trong trường hợp như thế cái cực kỳ nhất ở hai cực thì hiếm và
ít, nhưng cái ở giữa thì thừa và nhiều không?
Dạ, có, bỉ nhân nói.
Bởi thế, [b] tiên sinh nhấn mạnh, nếu tổ chức cuộc thi xấu xa, thể nào số
người thắng, quý hữu biết chứ, cũng sẽ rất ít.
Thưa, chắc vậy.
Chứ gì nữa, ông nói, song lý luận thực ra không như con người về phương
diện đó. Bản nhân chỉ vừa cất bước theo quý hữu dẫn đường chỉ lối. Không.
Nét tương đồng dường như nằm ở chỗ này. Khi bắt đầu người thiếu khả
năng trong lý luận đặt niềm tin vào lý luận coi như đúng, thế rồi ngay sau
đó lại nghĩ lý luận sai (vì có khi lý luận đúng, có khi lý luận sai); cứ như thế
với lý luận khác, rồi lý luận khác nữa. Quý hữu thừa biết, nhất là người bỏ
thì giờ nghiên cứu mâu thuẫn cuối cùng tin tưởng chính họ đã trở nên hết
sức thông thái, [c] và khác hẳn mọi người, chỉ họ biết không hề có thành
thật hay khả tín trong bất kỳ sự kiện hay lý luận nào. Mọi thứ ở đời chỉ
chuyển hướng này, quay hướng nọ, nhấp nhô lên xuống như luồng nước
trong eo biển Euripos, không lúc nào đứng im ở nguyên tại chỗ.
Tiên sinh nói đúng ơi là đúng, bỉ nhân nhận định.
Ờ, giả dụ, Phaedo ơi, ông tiếp lời, nếu có lý luận chân thực, khả tín, có thể
tìm hiểu, nếu có người, song vì qua kinh nghiệm lý luận như thế, lý luận khi
đúng, khi sai, [d] không trách cứ bản thân, không nghĩ bản thân thiếu khả
năng chuyên môn, thay vì thế bằng lòng, do ngán ngẩm, sau đó vui vẻ
chuyển đổi trách cứ bản thân sang trách cứ lý luận, cuối cùng suốt đời chán
ghét, chê bai lý luận, bởi thế không còn cơ may biết sự thật về thực tại; sự
thể như vậy có đáng thương không hở?
