đề nghị giữa đôi bên rồi quyết định. Không có thỏa hiệp hay hòa giải. Trong
thực tế bên nguyên thường đề nghị tử hình nhằm áp đảo tinh thần bên bị.
Nếu hiểu là có tội, và biết hình phạt sẽ là tử hình hay hình phạt bản thân đề
nghị, bên bị đương nhiên sẽ đề nghị một cách cụ thể.
Theo sử liệu nhiều người ở Athens thực ra không muốn Socrates bị tử hình.
Điều họ muốn hơn hết ấy là ông ngỏ lời tạ lỗi, làm vậy chắc hẳn hội đồng
cũng ưng ý hài lòng. Trong số người nhiệt tình phải kể Alcibiades đã bỏ
Athens theo Sparta, và nhiều người trong giới trưởng giả ủng hộ và cấu
thành Ba Mươi Bạo Chúa đã nắm quyền điều hành chính sự. Socrates
không ưa chế độ độc tài, ông cũng không có cảm tình với cơ chế dân chủ.
Nhưng khi nhóm người có cảm tình với ông lật đổ chế độ dân chủ, sự thể
chứng tỏ ảnh hưởng của ông có tác dụng rõ ràng. Như vậy lời tạ lỗi cộng
với lời hứa hẹn trong tương lai cư xử khác hẳn có lẽ đủ để ông thoát nạn và
chỉ chịu phạt vạ bình thường. Nếu tạ lỗi là điều mong muốn, bồi thẩm đoàn
sẽ không có, mà sẽ thất vọng. Socrates kiên định, không hối hận, không ăn
năn suốt buổi xét xử. Thái độ nghiêm túc, ngôn từ dõng dạc, ngay giữa
công đường, ông nói bồi thẩm đoàn quả thực may mắn có ông sắm vai
lương tri nói cho biết sự thật dài lâu đến thế. Bởi vậy bồi thẩm đoàn nên để
ông sống trong Prytaneion, biệt thự nguyên lão ủy hội cổ kính, thiêng liêng,
nơi vinh dự dành cho lực sĩ thể dục, tướng lĩnh anh hùng, danh nhân đất
nước, đại diện gia đình tổ tiên đã góp phần to lớn cho thành quốc, đãi ngộ
xứng đáng, phục vụ ẩm thực miễn phí suốt đời. Lúc tòa xác định có tội (tỉ
số khác biệt tương đối nhỏ: 280 trên 220) ông từ chối đưa ra đề nghị cụ thể
thay phán quyết tử hình. Ông thụ án một cách nhân đạo, uống thuốc độc giã
từ tất cả. Bản án theo thông lệ đáng lẽ thi hành ngay hôm đó, nhưng ngày
trước phiên xử cũng là ngày thuyền thành quốc ra đi tới đảo Delos làm lễ
cảm tạ thần linh đã phù hộ thoát nạn tế sinh chưa trở về. Trong khi thuyền
còn đang thi hành sứ mạng thiêng liêng, thành quốc đình chỉ mọi án tử
hình. Năm nay không hiểu vì sao bão biển tung hoành, hải trình kéo dài, vì
thế ông bị giam thêm một tháng, và tháng sau ông mới bình thản đi vào cõi
vô biên.
