người hiểu biết uyên thâm nhất đời. Lúc trẻ Plato là thi sĩ, thơ đã đi vào
tuyển tập thời đại, song Plato không làm thơ bày tỏ xúc động mà sử dụng
đối thoại như hình thức chuyện trò ghi lại phong cách Socrates tỏ bày, biện
giải giữa phiên tòa bất kể cáo buộc sẽ dẫn tới hậu quả bi thảm thế nào.
Trước kia triết học ghi chép bằng thơ, bây giờ triết học ghi chép bằng văn.
Đối thoại là hình thức Plato ưa chuộng. Theo học giới Tây Âu, Plato không
những là người duy nhất hoặc đầu tiên mà độc đáo và chưa có nhà văn nào
sử dụng thể loại tài tình như ông. Vừa là luận thuyết triết lý, vừa là tài liệu
lịch sử, đối thoại của ông lôi cuốn khác thường. Đối thoại mang tên
Euthyphro, Apologia, Crito, Phaedo tường thuật việc kiện cáo, cách biện
giải, lối kết tội và cái chết của Socrates xuất hiện cùng lúc trong tác phẩm
này minh chứng phần nào điều đó. Đối thoại thứ nhất mở màn đi vào bi
kịch, Socrates đến tòa nghe cáo trạng; đối thoại thứ hai, phần chính bi kịch,
Socrates phản biện quyết liệt; đối thoại thứ ba cảnh chuyển, không khí thay
đổi, có người vào rủ trốn tù, Socrates từ chối, ở lại nhà giam chịu chết,
không trốn ra ngoài đi lưu vong; đối thoại thứ tư kết thúc bi kịch, qua lời kể
của nhân chứng, biến sự và tranh luận về ngày cuối trong đời Socrates,
cung cách Socrates đón nhận cái chết, tranh luận có tính cách triết học và
huyền thoại về bản chất linh hồn và kiếp sau. Socrates bảo chẳng nên thắc
mắc vì chết. Thứ nhất, chết cũng tốt vì nó như giấc ngủ. Thứ hai, nếu chết
không dẫn tới cuộc đời kiếp sau như người ta thường nói, ông sẽ tiếp tục
sống như đã sống trên trần gian, chuyện trò, hỏi han người ông gặp dưới đó,
nhất là người nổi tiếng lừng danh; ông chủ trương khi sống thì sống sao cho
phải làm người, khi chết cũng chết như thế, không có gì phải bận lòng, thể
xác cát bụi trở về cát bụi, linh hồn bất diệt phiêu du trong cõi bao la.
Người sau biết rất ít về cuộc đời Plato, nhất là thời trai trẻ, không rõ ông
sinh năm nào và ở đâu, phần lớn học giả Tây phương chấp nhận thời gian
giữa năm 429, 428 và 427 là năm sinh và năm 348 và 347 TCN là năm mất.
Người sau biết gia đình thuộc hạng giàu có, tiếng tăm, quyền thế thành
quốc Athens; cậu Charmides và ông chú Critias là thành viên Nhóm Ba
Mươi. Sau khi Socrates chết, Plato rời Athens ra đi du lịch, thăm dân cho
