NGÀY CUỐI TRONG ĐỜI SOCRATES - Trang 93

Nhận định theo cách khác ngô bối sẽ thấy cũng có nhiều lý do để hy vọng
chết là điều thanh thoát. Vì chết là một trong hai sự thể. Một là chết là hết,
chết là không biết gì nữa; hai là, như người ta kể, chết là thay đổi chỗ ở,
linh hồn di trú từ chỗ này qua chỗ nọ. Nếu hoàn toàn không biết gì, như ngủ
không mơ, người ngủ không nom thấy gì nữa, [d] chết sẽ là thắng lợi kỳ lạ!
Bản nhân nghĩ giả thử nếu phải chọn đêm người ngủ ngủ say đến độ không
mơ, không nom thấy gì, đem so với đêm khác, ngày khác trong đời người
đó, và nếu cân bao nhiêu đêm, bao nhiêu ngày đã sống thú vị, tốt đẹp hơn
đêm ấy, bản nhân nghĩ trong cõi nhân sinh không chỉ cá nhân tầm thường
mà ngay cả quân vương vĩ đại cũng thấy nếu đếm chẳng chút khó khăn so
với đêm, ngày khác. Nếu chết là như thế, theo bản nhân, chết là thành công
đáng kể. [e] Vì nhìn theo chiều hướng này tổng số thời gian rút lại dường
như chỉ còn là một đêm. Trái lại, nếu chết là du hành từ chỗ này sang chỗ
nọ, nếu chuyện kể là thực, nếu biết thực ra người chết đều ở đó, thử hỏi có
diễm phúc nào lớn lao hơn thế không, thưa quan tòa? [41a] Nếu tới thế giới
bên kia cảm thấy thoát khỏi tầm tay người tự xưng là quan tòa ở đây, gặp
quan tòa thực sự là quan tòa nghe nói ngồi phán xét ở đó, nhất là Minos,
Rhadamanthus, Aeacus, Triptolemus cùng á thần khi sống trên trần thế
công bình, chính trực, người chết có nghĩ đó là thay đổi đáng buồn, chẳng
bõ công di chuyển không? Hơn thế, thử hỏi gặp gỡ, giao du với Orpheus,
Musaeus, Hesiod và Homer không đem lại cho quý vị nguồn vui thú vị hay
sao? Phần riêng bản nhân sẵn sàng chết đến ngàn lần nếu đó là sự thật. Đối
với bản nhân cảm nghĩ đặc biệt thú vị ấy là chuyện trò khi gặp gỡ
Palamedes, Aias con trai Telamon, [b] cùng biết bao anh hùng ngày xưa
chết vì kết án oan sai, phán xét bất công, so sánh số phận bản thân với số
phận tất cả. Bản nhân nghĩ như vậy sẽ thích thú vô cùng. Và dĩ nhiên quan
trọng hơn hết, bản nhân sẽ sử dụng thời gian đàm đạo nhằm xem xét, tìm
hiểu người dưới đó, như bản nhân làm trên này, nhận định trong số ai thực
sự hiểu biết, ai không hiểu biết mà nghĩ mình hiểu biết. Thưa quan tòa, để
có dịp hỏi chuyện người chỉ huy đoàn quân viễn chinh khổng lồ vây đánh
thành Troa, chất vấn Odysseus hay Sisyphus, [c] cùng hàng ngàn, hàng vạn
con người, cả nam lẫn nữ, ai có thể bỏ lỡ dịp may ngàn năm một thuở?