nghe điều thiện thì phải ghi nhớ lấy để nuôi cái đức của mình, rồi mới hay
được, chứ chỉ nghe cho biết để nói ra miệng mà không chịu cố gắng thực
hành điều thiện, thì càng học lắm càng dở nhiều. Người đã học đến biết
thực tiễn những điều thiện là bao giờ cũng phải thành thực, không giả dối ô
mị như bọn ngụy nho.
Người quân, tử phải theo đạo lý mà có cái định kiến của mình, không ô mị
theo thói đời như bọn hương nguyện
鄉原. Hương nguyện là hạng người
tầm thường không có kiến thức, chỉ a dua theo người ta. Hạng người ấy thật
đáng ghét. Cho nên Khổng Tử nói: “Hương nguyện, đức chi tặc dã
鄉原，
德之賊也: hương nguyện là hại đức vậy” (Luận Ngữ: Dương Hóa, XVII).
Hương là hương thôn, nguyện là ngay lành. Hương nguyện là người hành
động cứ một chiều theo thế tục, không trái ý ai bao giờ, cư xử thì gìn giữ
cẩn thận để có điều đáng chê mà không ai lấy gì chê được, có điều đáng bẻ
mà không ai lấy gì bẻ được, cho nên người ở hương thôn cho là có đức tốt.
Kỳ thực người hương nguyện không phải là trung tín mà giống như trung
tín, không phải là liêm khiết mà giống như liêm khiết, lấy cái giống như
làm lẫn cái chính thực, tức như ngày nay ta gọi là người giả đạo đức.
Những người ấy mượn tiếng đạo đức mà làm hại đạo đức, cho nên Khổng
Tử rất ghét mà gọi là đức chi tặc.
Muốn học cho đúng cái đạo người quân tử thì phải theo như lời Khổng Tử
đã dạy: “Đốc tín, hiếu học, thủ tử, thiện đạo. Nguy bang bất nhập, loạn
bang bất cư, thiên hạ hữu đạo tắc hiện, vô đạo tắc ẩn. Bang hữu đạo, bần
thả tiện yên, sỉ dã; bang vô đạo, phú thả quý yên, sỉ dã
篤信好學，守死善
道。危邦不入，亂邦不居。天下有道則見，無道則隱。邦有道，貧且
賤焉，恥也;邦無道，富且貴焉，恥也: Dốc lòng tin, ham sự học, giữ cho
vững dẫu chết không thay đổi, làm cho cái đạo hay hơn lên
. Không vào
nước đã nguy, không ở nước có loạn
đời có đạo thì ra làm mọi việc, đời
không có đạo thì ẩn mà sửa mình
. Nước có đạo mà mình nghèo và hèn là
xấu hổ; nước không có đạo mà mình giàu và sang là xấu hổ
”. Người quân
tử có học, có thủ: cái chí học vấn có vững bền, cái nghĩa lui tới có phân
minh, thì mới thành cái toàn đức vậy.
