Xử kỷ tiếp vật. Người quân tử đã sửa được mình cho ngay chính, theo như
cái tông chỉ của Khổng giáo, thì tất ở đời bao giờ cũng phải lấy lòng thành
thực trung hậu, không làm điều gì trái lẽ thường. Dẫu đối với người thù oán
cũng không bỏ lẽ công bằng. Có người hỏi Khổng Tử rằng: “Dĩ đức báo
oán hà như? Lấy đức mà báo oán thì sao?” Ngài trả lời rằng: “Hà dĩ báo
đức? Dĩ trực báo oán, dĩ đức báo đức: Lấy gì mà báo đức? Lấy thẳng mà
báo oán, lấy đức mà báo đức”.
或曰：以德報怨，何如？ 子曰：何以報
德？以直報怨，以德報德。(Luận Ngữ: Hiến vấn, XIV). Lời ấy thật là
trung chính, thật là quân tử lắm vậy.
Người ở đời không nên dùng lời nói khéo mà làm hại đạo đức, không nên
nóng nảy làm bậy, không nên bo bo tính lấy lợi riêng của mình. Khổng Tử
nói: “Xảo ngôn loạn đức, tiểu bất nhẫn, tắc loạn đại mưu
巧言亂德。小不
忍，則亂大謀: Nói khéo làm loạn cái đức, điều nhỏ mọn mà không nhịn
thì hỏng việc lớn” (Luận Ngữ: Vệ Linh Công, XV). “Phóng ư lợi nhi hành,
đa oán
放於利而行，多怨: Nương tựa vào điều lợi mà làm là hay sinh ra
điều oán” (Luận Ngữ: Lý nhân, IV). Mình đối với mình thì phải khổ khắc
mà đối với người thì nên dung thứ: “Cung tự hậu nhi bạc trách ư nhân, tắc
viễn oán hỹ
躬自厚，而薄責於人，則遠怨矣: Mình tự trách mình nhiều
mà trách người ít, thì xa được điều oán giận” (Luận Ngữ: Vệ Linh Công,
XV). Người quân tử phải lấy lòng thành thực trung hậu mà đối với người,
song phải biết rõ sự thực sự giả, đừng để cho ai lừa đảo được mình. Khổng
Tử nói: “Bất nghịnh trá, bất ức, bất tín, ức diệc tiên giác giả, thị hiền hồ
不
逆詐，不億不信，抑亦先覺者，是賢乎: Không đoán trước là người ta
dối mình, không đoán phỏng là người ta không tin mình, thế mà lâm đến có
điều lừa đảo, thì biết trước ngay, thế là người giỏi vậy” (Luận Ngữ: Hiến
vấn, XIV).
Người ta muốn có cái phẩm giá cao thượng thì không nên vì phú quý, vì
danh lợi mà làm điều phi nghĩa. Khổng Tử nói: “Phú dữ quý thị nhân chi sở
dục dã, bất dĩ kỳ đạo đắc chi, bất xử giả; bần dữ tiện thị nhân chi sở ố dã,
bất dĩ kỳ đạo đắc chi, bất khứ dã
富與貴，是人之所欲也，不以其道得
之，不 處也。貧與賤，是人之所惡也，不以其道得之，不去也: Phú
quý thì ai cũng muốn, nhưng không lấy đạo mà được, thì không nhận; bần
