Tu thân. Người quân tử cần phải có học, mà sự học của mọi người là cốt ở
sự sửa mình, cho nên sách Đại Học nói rằng: “Tự thiên tử dĩ chí ư thứ nhân,
nhất thị giai dĩ tu thân vi bản
自天子以至於庶人，壹是皆以脩身為本:
Tự vua cho đến người dân, ai cũng phải lấy sự sửa mình làm gốc”. Muốn
sửa mình cho thành người có đức hạnh hoàn toàn, thì trước phải giữ cái tâm
của mình cho chính, cái ý của mình cho thành, rồi mới cách vật trí tri được,
nghĩa là hiểu rõ các sự vật và biết đến cùng cực cái biết.
Giữ cái tâm của mình cho chính, là đừng để cho sự tức giận, sự sợ hãi, sự
vui say, sự ưu hoạn nó làm cho cái tâm của mình chếch lệch, mà không hiểu
rõ cái nghĩa lý ngay thẳng. Khi đã bị những sự ấy làm loạn cái tâm của
mình thì mắt trông không thấy, tai nghe không hiểu, ăn không biết mùi, bởi
thế cho nên bao giờ ta cũng phải giữ cái tâm cho chính.
Giữ cái ý của mình cho thành, tức là mình không dối mình, đối với việc gì
cũng cứ thành thực như ghét mùi thối, yêu sắc đẹp, nghĩa là ý mình thế nào
thì cứ thực mà bày tỏ ra như thế, chứ không có dối trá chút nào, được như
thế mới là khoái túc. Bởi thế cho nên người quân tử phải giữ cẩn thận cái tư
tưởng của mình trong khi ngồi một mình đối với mình: “Sở vị thành kỳ ý
giả, vô tự khi dã. Như ố ác xú, như hiếu hảo sắc, thử chi vị tự khiêm. Cố
quân tử tất thận kỳ độc dã
所謂誠其意者，毋自欺也。如惡惡臭，如好
好色，此之謂自謙。故君子必慎其獨也” (Đại Học).
Tâm đã chính, ý đã thành, thì tự nhiên cái lương tri lương năng của mình,
tức là cái minh đức của mình thành ra mẫn nhuệ, xem xét điều gì cùng hiểu
rõ đến chỗ sâu xa, mà làm điều gì hay là đối phó với cảnh huống nào cũng
đắc kỳ trung, cũng có điều hòa, có bình hành, rất hợp với đạo lý.
Trong việc tu thân, Khổng giáo lấy sự thành ý
誠意làm trọng yếu hơn cả.
Vậy nên Tăng Tử nói: “Phú nhuận ốc, đức nhuận thân, tâm quảng thể bàn,
cố quân tử tất thành kỳ ý
富潤屋，德潤身，心廣，體胖。故君子必誠其
意: Giàu thì hiển hiện ra ở nhà, có đức tốt thì hiển hiện ra ở người, trong
bụng quảng đãng thì thân thể có vẻ ung dung thư thái. Bởi thế cho nên
người quân tử phải giữ cái ý của mình cho thành thực” (Đại Học). Cái ý ở
trong mà thành thực thi cái đức hiển hiện ra ngoài thân thể. Việc tu thân, tề
gia, trị quốc, bình thiên hạ đều bởi đó mà ra cả,
