Ngữ: Tử hãn, IX). Cái chí người ta có bền như thế thì mới học được đạo và
tu được thân vậy.
Người đi học phải biết rằng: “Tri chi giả bất như hiếu chi giả, hiếu chi giả
bất như nhạo chi giả
知之者，不如好之者;好之者，不如樂之者: Biết mà
học không bằng thích mà học, thích mà học không bằng vui say mà học”
(Luận Ngữ: Ưng giả, VI). Có vui say về việc học thì sự học mới chóng tiến
ích. Muốn cho sự học có vui thú, thì phải luyện tập luôn. Khổng Tử nói:
“Học nhi thời tập chi, bất diệc duyệt hồ? Hữu bằng tự viễn phương lai, bất
diệc lạc hồ? Nhân bất tri nhi bất uấn, bất diệc quân tử hồ?
學而時習之，
不亦悅乎?有朋自遠方來，不亦樂 乎?人不知而不慍，不亦君子乎?:
Học mà cứ buổi buổi tập luôn thì trong bụng lại không thỏa thích hay sao?
Có bạn ở phương xa nghe tiếng đến học làm điều lành với mình, thì lại
không vui hay sao? Mình học giỏi mà người ta không biết, cũng không lấy
làm tức giận, thế không phải là quân tử hay sao?” (Luận Ngữ: Học nhi, 7).
Người quân tử ăn không cầu no, ở không cầu an, làm công việc thì mau
mắn, nói điều gì thì cẩn thận, tìm người có đạo mà theo học để chất chính
sự ngôn ngữ và sự hành vi của mình. Được như thế mới có thể gọi là người
hiếu học: “Quân tử thực vô cầu bão, cư vô cầu an, mẫn ư sự nhi thận ở
ngôn, tựu hữu đạo nhi chính yên, khả vị hiếu học dã dĩ
君子食無求飽，居
無求安，敏於事而慎於言，就有道而正焉，可謂好學也已” (Luận Ngữ:
Thuật nhi, 7). Ta đi học là học cho ta, để gây nên cái phẩm giá của ta, chứ
có phải là học để khoe với người đâu. Vậy ta chỉ lo không làm được những
việc đáng cho người ta biết, chứ không lo người ta không biết mình: “Bất
hoạn nhân chi bất kỷ tri, hoạn kỳ bất tri năng dã
不患人之不己知，患其
不知人也” (Luận Ngữ: Hiến vấn, XIV). Học mà không chủ cầu danh, cầu
lợi, thì mới thật là cái học của người quân tử.
Người quân tử phải học để gây thành cái đức tốt của mình, vậy nên phải
chuyên tâm trí ý về sự thực tiễn những điều lành điều hay, chứ không phải
là học thơn thớt ở bề ngoài, nghe vào tai rồi nói ra miệng mà thôi. Cái học
thơn thốt ở bề ngoài ấy rất hại cho cái đức. Khổng Tử nói rằng: “Đạo thính
đồ thuyết, đức chi khí dã
道聽途說, 德之棄也: Nghe ngoài đường, nói
ngoài đường là bỏ cái đức vậy” (Luận Ngữ, Dương Hóa, VII). Nghĩa là
