(Trung Dung). Nhân là cái gốc của đạo người quân tử mà sự giáo hóa là cái
cách để đào tạo ra người quân tử vậy.
3. SỰ GIÁO HÓA CỦA KHỔNG GIÁO
Cách lập giáo của Khổng Tử. Sách Khổng Tử gia ngữ thiên Đệ tử hạnh
XII, chép: “Khổng Tử chi thi giáo dã, tiên chi dĩ Thi, Thư, nhi đạo chi dĩ
hiếu đễ, thuyết chi dĩ nhân nghĩa, quan chi dĩ lễ nhạc, nhiên hậu thành chi
dĩ văn đức
孔子之施教也，先之以詩書，而導之以孝悌，說之以仁義，
觀之以禮樂，然後成之以文德: Cách dạy người của Khổng Tử, trước hết
dùng Thi, Thư mà dạy, rồi lấy hiếu đễ mà đạo dẫn người ta, lấy nhân nghĩa
mà giảng dụ, lấy lễ nhạc mà khiến người ta xem xét, sau cùng mới lấy văn
lấy đức mà làm cho nên người”. Cái lối giáo hóa của Khổng Tử là trước hết
lấy Thi, Thư mà gây nuôi tính tình và mở mang sự trí thức của người ta, rồi
lấy hiếu đễ, lễ, nhạc mà sửa tâm tính cho ngay chính, và lấy văn chương
đạo đức mà trang sức cho thành vẻ tôn quý. Mục đích là đem người ta đến
bậc nhân. Vì cái mục đích ấy cho nên Ngài rất chú trọng ở sự học Thi, học
Lễ và học Nhạc. Ngài nói: “Bất học Thi vô dĩ ngôn...; bất học Lễ vô dĩ lập...
不學詩，無以言;不學禮，無以立: Không học Thi không lấy gì mà nói...;
không học Lễ không biết gì mà đứng”. (Luận Ngữ: Quý thị, XVI). Nghĩa là
không học Thi, thì sự lý không đạt, tâm khí không hòa bình, nói nghe sao
được; không học Lễ, thì cái phẩm tiết không rõ, đức tính không kiên, đứng
vững sao được. Học Thi, học Lễ và học Nhạc là cốt để sửa tâm tính của
người ta, cho nên Ngài nói: “Hưng ư Thi, lập ư Lễ, thành ư Nhạc
興於詩，
立於禮，成於樂: Hưng khởi cái ý chí là ở Thi, sửa sang phẩm cách cho
đứng đắn là ở Lễ, điều hòa tính tình cho hoàn toàn là ở Nhạc” (Luận Ngữ:
Thái bá, VII).
Phương pháp của Khổng Tử là trước hết dạy những điều người ta có thể
hiểu được, rồi dần dần dạy đến những điều cao xa. Ngài theo phương pháp
ấy mà dạy học trò, cho nên thầy Nhan Hồi nói rằng: “Phu Tử tuần tuần
nhiên, thiện dụ nhân: bác ngã dĩ văn, ước ngã dĩ lễ
夫子循循然,善誘人;博
