Cách ăn mặc trong lúc tang chế, ở chỗ triều đường, hay khi đi trận mạc,
phải theo lễ, cũng là có ý để gây nên những tình cảm cho xứng đạo nhân.
Một hôm Ai Công nước Lỗ hỏi Khổng Tử: “Thân ủy chương phủ hữu ích ư
nhân hồ?”
紳委章甫有益於仁乎？: Giải mũ và áo chương phủ có ích cho
đạo nhân không?” Khổng Tử nghiêm sắc mặt mà thưa: “Quân hồ nhiên
yên! Thôi ma thư trượng giả, chí bất tồn hồ lạc, phi nhĩ phất văn, phục sử
nhiên dã; phủ phất cổn miện giả, dung bất tập mạn, phi tính căng trang,
phục sử nhiên dã; giới trụ chấp qua giả, vô thoái nọa chi khí, phi thể thuần
mãnh, phục sử nhiên dã
君胡然焉！衰麻苴杖者，志不存乎樂，非耳弗
聞，服使然也;黼紱袞冕者，容不褻慢，非性矜莊，服使然也;介冑執
戈者，無退惴之氣，非體純猛，服使然也: Sao vua lại nghĩ thế! Người
mặc áo sô gai chống gậy, chí không để đến sự vui, không phải là tại không
nghe thấy, vì y phục khiến như thế; người mặc cái phủ cái phất, áo cổn mũ
miện, dáng điệu không nhàn, không phải nguyên tính vốn trang nghiêm, vì
y phục khiến như thế; người đội mũ trụ, mặc áo giáp, cầm cây giáo, không
có cái khí nhút nhát, không phải là thân thể vốn mạnh bạo, vì y phục khiến
như thế” (Khổng Tử gia ngữ: Hiếu sinh, X).
Khổng giáo dùng lễ là cốt tạo thành ra một thứ không khí lễ nghĩa, khiến
người ta có cái đạo đức tập quán để làm điều lành, điều phải, mà vẫn tự
nhiên không biết. Sách Lễ Ký, thiên Đàn cung hạ chép chuyện người Chu
Phong thưa với Lỗ Ai Công rằng: “Khư mộ chi gian, vị thi ai ư dân nhi dân
ai; xã tắc tông miếu chi trung, vị thi kính ư dân nhi dân kính
墟墓之間，未
施哀於民而
民哀;社稷宗廟之中未施敬於民而民敬: Ở chỗ mồ mả, chưa dạy dân phải
thương mà dân tự nhiên có lòng thương; ở chỗ xã tắc tông miếu, chưa dạy
dân phải kính mà dân tự nhiên có lòng kính”. Ở chỗ mồ mả thì có cái không
khí bi ai, ở chỗ tông miếu thì có cái không khí tôn kính, ai đã hô hấp cái
không khí ấy thì rồi tự hóa theo mà không biết. Khổng giáo dùng lễ tức là
để gây thành ra cái không khí đạo đức vậy.
2. Cái chủ đích thứ hai là để giữ những tình cảm cho thích hợp đạo trung.
Gây thành ra những tình cảm rất tốt, rất hậu, là một điều rất trọng yếu của
Khổng giáo. Nhưng cứ để cho tình cảm được tự do hành động thì thường
