Khổng Tử nói rằng: “Lễ hồ, lễ hồ, sở dĩ chế trung dã
禮乎, 禮乎, 所以製中
也: Lễ vậy ôi, lễ vậy ôi, để chữa cho vừa đạo trung vậy” (Lễ Ký: Ai Công
vấn, XXVIII).
Cái chủ đích thứ hai này quan hệ với cái chủ đích thứ nhất mật thiết lắm, vì
là các tông chỉ Khổng giáo không những là khiến người ta phải có tình cảm
rất tốt, rất hậu mà thôi, nhưng lại khiến những tình cảm ấy phải điều hòa
cho hợp đạo trung. Đó là quan niệm, tối trọng yếu trong Khổng giáo, bởi vì
người ta có giữ được tâm tính cho công chính và làm việc gì cũng đắc kỳ
trung thì mới là nhân được.
3. Cái chủ đích thứ ba là định lẽ phải, trái, tình thân sơ và trật tự, trên dưới
cho phân minh, ở trong xã hội có vua tôi, cha con, vợ chồng, có người thân
kẻ sơ, có việc phải việc trái, cho nên phải có lễ để phân biệt cho rõ mọi lẽ,
khiến người ta biết đường ăn ở cho phải đạo: “Phù lễ giả, sở dĩ định thân
sơ, quyết hiềm nghi, biệt đồng, dị, minh thị phi dã
夫禮者所以定親疏,決嫌
疑,別同異,明是非也: Lễ là để định thân sơ, quyết sự hiểm nghi, phân biệt
chỗ giống nhau khác nhau, rõ lẽ phải, trái” (Lễ Ký: Khúc lễ thượng, 7). Lễ
là cốt để phân ra trật tự, khiến cho vạn vật không có điều gì hồ đồ hỗn độn.
“Phù lễ giả sở dĩ chương nghi biệt vi, dĩ vi dân phường giả dã. Cố quý tiện
hữu đẳng, ỵ phục hữu biệt, triều đình hữu vị, tắc dân hữu sở nhượng
夫禮
者，所以章疑別微，以為民坊者也。故貴賤有等，衣服有別，朝廷有
位，則民有所讓: Lễ là dùng để làm cho rõ điều ngờ, biện bạch những điều
vi ẩn, để làm sự phòng giữ cho dân. Cho nên người sang người hèn có bậc,
y phục có phân biệt, có chỗ triều đình có ngôi thứ, thì dân mới có đức
nhượng” (Lễ Ký: Phương ký, XXX). Nếu không có lễ thì làm thế nào mà
biết cách thờ trời đất quỉ thần cho phải, lấy gì mà phân biệt nghĩa vua tôi
trên dưới cho hợp đạo lý? “Dân chi sở do sinh, lễ vi đại. Phi lễ vô dĩ tiết sự
thiên địa chi thần dã; phi lễ vô dĩ biện quân thần thượng hạ trưởng ấu chi
vị dã; phi lễ vô dĩ biệt nam nữ phụ tử huynh đệ chi thân, hôn nhân sơ các
chi giao dã
民之所由生，禮為大。非禮無以節事天地之神也，非禮無
以辨君臣上下長幼之位也，非禮無以別男女父子兄弟之親、昏姻疏數
之 交 也 : Trong những cái của dân cậy mà sinh hoạt thì lễ là to hơn cả.
Không có lễ thì không có thể thờ thần của trời đất cho có thứ bậc; không có
