dùng phải có ngữ có hạn, là để giữ phòng cái nguồn loạn vậy” (Khổng Tử
tập ngữ: Tề hầu vấn, XIII). Vì vậy mới theo thường tình của người ta mà
đặt ra văn vẻ để giữ cho người ta khỏi làm bậy: “Lễ giả, nhân nhân chi tình
nhi vi chi tiết văn, dĩ vi dân phường giả dã
禮者，因人之情而為之節文，
以為民坊者也: Lễ là nhân cái thường tình của người ta mà đặt ra tiết độ;
văn vẻ, để làm cái ngăn giữ cho dân” (Lễ Ký: Phường ký, XXX). Nhưng cái
tình của người ta thường ẩn khuất ở trong bụng không sao biết được, chỉ có
dùng lẽ thì mới ngăn giữ được mà thôi: “Ẩm thực, nam nữ, nhân chi đại dục
tồn yên; tử vong, bần khổ, nhân chi đại ố tồn yên. Cố dục ố giả, tâm chi đại
đoan dã, nhân tàng kỳ tâm, bất khả trắc đạc dã; mỹ ác giai tại kỳ tâm, bất
kiến kỳ sắc dã. Dục nhất dĩ cùng chi, xả lễ hà dĩ tai
飲食男女，人之大欲
存焉;死亡貧苦，人之大惡存焉。故欲、惡者，心之大端也，人藏其
心，不可測度也;美惡皆在其心，不見其色也.欲一以窮之，舍禮何以
哉: Cái đại dục của người ta là ở việc ăn uống trai gái, bao giờ cũng có; cái
đại ố của người ta là ở sự chết mất, nghèo khổ, bao giờ cũng có. Cho nên
dục, ố, là cái mối lớn của tâm vậy, người ta giấu kín cái tâm không thể dò
xét được; cái hay cái dở đều ở cả trong tâm, không hiển hiện ra ngoài. Nếu
muốn tóm lại làm một để biết cho cùng mà bỏ lễ thì lấy gì mà biết được”
(Lễ Ký: Lễ vận, IX). Đế vương đời trước sở dĩ trị được thiên hạ, là vì hiểu rõ
cái tình của người ta, cho nên mới đặt ra lễ và nghĩa để phân biệt cái lợi cái
hại, để trị thất tình là hỉ, nộ, ai, cụ, ái, ố, dục, sửa thập nghĩa là phụ từ, tử
hiếu, huynh lương, đệ đễ, phu nghĩa, phụ thinh, trưởng huệ, ấu thuận, quân
nhân, thần trung, giảng điều tin, sửa sự hòa thuận, chuộng sự từ nhượng, bỏ
sự tranh cướp. (Lễ Ký: Lễ vận, IX).
Sự giáo hóa của lễ tinh vi lắm và có hiệu quả rất sâu xa: “Lễ chi giáo hóa
dã vi, kỳ chỉ tà dã ư vị hình, sử nhân nhật tỉ thiện, viễn tội, nhi bất tự tri dã
禮之教化也微，其止邪也於未形，使人日徙善遠罪而不自知也: Sự
giáo hóa của lễ rất cơ mầu, ngăn cấm điều bậy ngay lúc chưa hình ra, khiến
người ta ngày ngày đến gần điều thiện, tránh xa điều tội, mà tự mình không
biết” (Lễ Ký: Kinh giải, XXVI). Vì thế cho nên thánh nhân rất chuộng lễ:
“Phù lễ cấm loạn chi sở do sinh, do phương chi thủy chi tự lai dã
夫禮禁亂
之所由生，猶坊止水之所自來也: Lễ là cấm sự loạn sinh ra, như đường
