người giữ quân quyền, Khổng giáo mới cho là quân quyền do ở mệnh Trời
mà ra.
Mệnh Trời không phải là đã cho ai là nhất định cho mãi. Ai làm điều lành
thì được, ai làm điều ác thì mất. Cho nên sách Đại Học dẫn câu ở thiên
Khang cáo trong Kinh Thư rằng: “Duy mệnh bất vu thường, đạo thiện tắc
đắc chi, bất thiện tắc thất chi hỹ
惟命不于常，道善則得之，不善則失之
矣: Mệnh Trời không nhất định, thiện thì được, bất thiện thì mất”. Thiên
Thái trọng chi mệnh trong Kinh Thư nói rằng: “Hoàng thiên vô thần, duy
đức thị phụ; dân tâm vô thường, duy huệ chi hoài. Vi thiện bất đồng, đồng
quy vu trị; vi ác bất đồng, đồng quy vu loạn, nhĩ kỳ giới tai
皇天無親，惟
德是辅；民心無常，惟惠之懷。爲善不同，同歸於治;為惡不同，同歸
於亂，爾其戒哉: Ông Trời không thân riêng ai, chỉ có đức là Trời giúp;
lòng dân không có thường, chỉ có ơn là mến. Làm điều lành cũng không
giống nhau, nhưng kết quả là trị; làm điều ác cũng không giống nhau,
nhưng kết quả là loạn, người phải lấy làm răn vậy thay!” Vậy người làm đế
làm vương tuy rằng có uy quyền rất to, thế lực rất mạnh, nhưng vẫn không
được lạm dụng uy quyền ấy và thế lực ấy mà làm điều tàn bạo.
Thiện ý dân tâm. Cái chính thể của các tông giáo khác đã cho vua thay
Trời trị dân, thì vua muốn điều gì là Trời muốn điều ấy, không ai được
cưỡng lại. Cái chính thể của Khổng giáo có quan niệm đặc biệt là cho Trời
với người cùng đồng một thể, toàn dân muốn thế nào là Trời muốn thế ấy.
Ông vua chỉ là một phần trong toàn thể, vì có tài có đức mà được cái địa vị
tôn quý để giữ cho toàn thể được điều hòa yên ổn. Hễ ông vua làm điều gì
trái lòng dân, tức là trái mệnh Trời. Thành thử ông vua tuy đối với Trời
được thay quyền Trời, nhưng đối với dân lại phải chịu hết cả các trách
nhiệm. Mà dân thì tuy phải chịu quyền ông vua cai trị, nhưng vẫn có quyền
bắt vua phải theo điều lành mà làm. Vì rằng: “Thiên căng vu dân, dân chi
sở dục, thiên tất tòng chi
天矜于民，民之所慾，天必從之: Trời thương
dân, dân muốn điều gì, Trời cũng theo” (Thư: Thái thệ thượng). Vậy muốn
biết lòng trời thì cứ xem lòng dân: “Thiên thị tự ngã dân thị, thiên thính tự
ngã dân thính
天視自我民視，天聽自我民聽: Trời trông thấy, tự ở dân ta
trông thấy, trời nghe thấy, tự ở dân ta nghe thấy” (Thư: Thái thệ trung). Trời
