mà phục tùng, kẻ xa thì đến quy phụ, thế là chính trị hay rất mực vậy”
(Khổng Tử gia ngữ: Vương ngôn giải, III).
Cái thịnh đức của người quân tử. Người cầm quyền chính trị phải biết
rằng cái số người thật tài giỏi, có đủ đức hạnh, đáng cầm quyền mà sai
khiến người ta, bao giờ cũng là số ít. Còn số nhiều là người tầm thường, trí
tuệ không được minh mẫn, đạo đức bạc nhược, tự mình không thể hiểu hết
được các lẽ cao xa. Vậy nên bao giờ số nhiều ấy cũng phải theo số ít, để
người ta đưa đường chỉ nẻo cho mà đi, khỏi phải sai lầm. Bởi lẽ ấy cho nên
Khổng Tử mới nói: “Dân khả sử do chi, bất khả sử tri chi
民可使由之，不
可使知之: Có thể khiến dân theo cái lý đương nhiên mà làm, không có thể
khiến dân biết được tại làm sao mà cái lý ấy phải như thế” (Luận Ngữ: Thái
Bá, XIII).
Phàm những người làm vua làm quan mà biết làm những điều nhân nghĩa,
đạo đức thì tự nhiên thiên hạ người ta theo về mình và trông vào mình mà
bắt chước. Khổng Tử nói rằng: “Vi chính dĩ đức, thí như bắc thần, cư kỳ sở
nhi chúng tinh củng chi
為政以德，譬如北辰，居其所而眾星共之: Làm
việc chính dùng lấy đức, ví như sao bắc thần đứng một chỗ, mà các sao
chầu về cả” (Luận Ngữ: Vi chính, II). Khổng Tử cho cái đức của người trên
có thể hóa được người ta, cho nên Ngài nói: “Quân tử chi đức phong, tiểu
nhân chi đức thảo, thảo thượng chi phong tất yển
君子之德風;小人之德
草;草上之風必偃: Cái đức của bậc quân tử như gió, cái đức của kẻ tiểu
nhân như cỏ, gió thổi trên cỏ thì cỏ phải lướt xuống mà theo” (Luận Ngữ:
Nhan Uyên, XII). Chữ quân tử đây là nói những người có quyền tước ở trên,
mà tiểu nhân là người dân ở dưới. Người trên làm thế nào thì người dưới
bắt chước như thế, cho nên người trên phải giữ sự hiếu, ố của mình cho cẩn
thận, để người ta trông mà noi theo. Khổng Tử nói: “Thượng hiếu nhân, tắc
hạ chi vi nhân, tranh tiên nhân. Cố trưởng dân giả, chương chí, trinh giáo,
tôn nhân, dĩ tử ái bách tính, dân trí hành kỷ, dĩ duyệt kỳ thượng hỹ
上好
仁、則下之爲仁爭先人。故長民者章志、貞教、尊仁，以子愛百姓;民
致行己以說其上矣: Người trên thích điều nhân, thì người dưới tranh nhau
làm trước điều nhân. Cho nên người cai quản dân phải làm cho sáng rõ sự
hiếu, ố của mình cho dân biết, lập cái đạo cho chính đính để dạy dân tôn
