NHO GIÁO - Trang 14

lại được theo lối tân học, sự tri thức rộng hơn gấp mấy phần những người
cựu học, cho nên không ai ngờ có cái hay, cái tốt của sự học cũ ngày trước
mà đoái hoài đến nữa. Bọn thiếu niên ấy ai đi học đã thành đạt rồi, đều
chiếm được cái địa vị, dẫu thế nào mặc lòng, cũng đủ làm cho nhân chúng
quý trọng. Bởi vậy cho nên người trong nước ai có con em cũng cố cho theo
đòi chút tân học, để hòng đường lập nên danh phận, Đã hay rằng cách sinh
nhai ở đời không thế không được, nhưng đó cũng là một cái căn do làm cho
chóng mất cái văn hóa cũ vậy.
Lại còn một lẽ nữa làm cho người ta ai cũng muốn bỏ chóng hết cái lưu tệ
của văn hóa cũ, là theo học thuyết của Nho giáo thì phân ra tôn ti trật tự rất
nghiêm. Ai đã được giữ cái địa vị tôn quý ở trên, thì có quyền được bắt
người ti hạ ở dưới phải kính trọng mà phục tùng mình. Song phải cần một
điều là người trên phải có tài đức xứng đáng, ai cũng kính phục, thì cái trật
tự ấy dẫu tôn nghiêm thế nào, người ta cũng không ai ca thán. Nếu tài đức
người trên mà không đủ làm cho người ta kính phục nữa, thì càng giữ trật tự
ấy bao nhiêu; người ta lại càng cho là trái lẽ và khó chịu bấy nhiêu. Nhất là
ở vào thời đại này, mới cũ chưa rõ hẳn ra thế nào, nhiều người ngờ rằng cái
trật tự cũ làm ngăn trở cho sự tiến hóa, cho nên muốn bỏ đi, để theo cái
mới, họa may có được phần hay hơn chăng. Bởi thế cái lòng muốn thay đổi
lại càng mạnh lắm vậy.
Đại để những căn do làm cho văn hóa cũ của ta chóng mai một đi như ta đã
trông thấy ngày nay, là cứ như thiển kiến thì bởi có bấy nhiêu lẽ mà thôi.
Xét ra cho kỹ, sự bỏ cũ theo mới của ta hiện thời bây giờ, không phải là
không cần cấp, nhưng vì người mình nông nổi, chưa suy nghĩ cho chín,
chưa gì đã đem phá hoại cả đi, thành thử cái xấu, cái dở của mình thì vị tất
đã bỏ đi được, mà lại làm hỏng mất cái phần tinh túy đã giữ cho xã hội của
ta được vững bền hàng mấy nghìn năm nay. Phàm người ta muốn bỏ cái cũ
đã hẩm nát, tất là phải có cái mới tốt hơn, đẹp hơn, để thay vào. Nay ta chưa
có cái mới mà đã vội vàng bỏ cái cũ đi, thành ra đổ nát cả mà không có cái
gì thay vào được. Ấy là cái tình trạng nước ta ngày nay là thấy khác nào
như chiếc thuyền đi ra giữa biển, đánh mất địa bàn chỉ nam, không biết
phương hướng nào mà đi cho phải đường, cứ lênh đênh mãi, không khéo lại