NHO GIÁO - Trang 15

bị sóng gió va vào đá vỡ tan mất cả. Đó là điều ta nên biết để tìm cách mà
chữa lại được chút nào chăng.
Ngày nay ta sở dĩ ngơ ngác, không biết đi về đường nào cho phải, không
biết bấu víu vào đâu để làm cốt về đường lý tưởng là vì ta bỏ mất cái lòng
tín ngưỡng. Xưa kia ta sùng bái đạo Nho, tin rằng cái tông chỉ đạo ấy hay
hơn cả, dẫu đem ra thực hành không được hoàn toàn, nhưng vẫn cho là học
chưa đến, chứ không ai cho là đạo không hay. Đến nay vì thời thế biến đổi,
cái văn hóa của Âu Tây tràn sang, cách cư xử, sự hành động đều bị cái thế
lực mới đổi khác cả đi, người ta thì cường thịnh và khôn ngoan đủ điều, mà
mình thì suy nhược và thua kém mọi đường. Nhất là về đường vật chất,
mình so sánh với người, hơn kém khác nhau xa lắm. Người mình trông thấy
thế, không xét xem sự kém hèn của mình bởi đâu mà ra, vội vàng bỏ những
điều xưa nay mình vẫn tín ngưỡng mà bắt chước cái mới của người ta,
Tính bắt chước vốn là tính tự nhiên của loài người, dẫu ở nước nào cũng thế
cả. Nhưng giá ta có sẵn cái tinh thần tốt rồi, chỉ bắt chước lấy những điều
có bổ ích thêm cho tinh thần ấy thì thật là hay lắm. Chỉ hiềm vì mình để cái
tinh thần của mình hư hỏng đi, mà lại mong bắt chước sự hành động của
người ta, thì sự bắt chước ấy lại làm cho mình dở hơn nữa. Vì đã gọi là bắt
chước là chỉ bắt chước được cái hình thức bề ngoài mà thôi, còn cái tinh
thần ở trong, phi lâu ngày nhiễm lấy được mà hóa đi, thì khó lòng mà bắt
chước được. Thành thử bao nhiêu những sự bắt chước của mình chỉ làm
loạn cả tính tình, tư tưởng và phong tục của mình. Có lắm người vọng
tưởng rằng mình cố bắt chước được người ngoài, là mình làm điều có ích
cho sự tiến hóa của nòi giống mình. Không ngờ rằng sự bắt chước vội vàng
quá, không suy nghĩ cho chín, lại thành cái độc gây ra các thứ bệnh cho xã
hội của mình. Đó là một điều lầm lỗi của số nhiều những người tân học thời
nay. Mà sự lầm lỗi ấy chỉ mỗi ngày là một thêm ra chứ không bớt đi được.
Mỗi một dân tộc có một cái tinh thần riêng, cũng như mỗi cây có cỗi ra ăn
sâu xa xuống dưới đất. Hễ cây nào cỗi rễ tốt, hút được nhiều khí chất thì
cành lá rườm rà, cây nào cỗi rễ xấu, hút không đủ khí chất để nuôi các phần
thân thể thì tất là cành lá còi cọc đi. Tinh thần của một dân tộc cũng vậy,
gây thành từ đời nào không thể biết được, lưu truyền mãi mãi mới thành ra