hồi tỉnh lại, cốgây lấy cái sở trường của mình, và lại học thêm lấy cái sở
trường của người, thì chắc có thể dần dần gây nên cái tinh thần tốt đẹp
mạnh mẽ, đủ làm cho ta cũng cường thịnh được. Là vì một đường ta không
bỏ mất cái căn bản đã tạo tác ra tâm tính của ta, một đường ta lại học được
thêm cái hay của người, để theo thời mà biến đổi cho thích hợp với cái lẽ
đương nhiên, như vậy thì dẫu thế nào, cái kết quả về sau càng có phần hay
được.
***
Nay ta muốn biết rõ cái sở trường và cái sở đoản của Nho giáo, thì chi bằng
ta thử xét kỹ xem cái nguyên ủy từ đầu khởi phát ra làm sao, về sau biến đổi
ra thế nào, và cách ta thi hành cái đạo ấy sai lầm từ đâu. Như thế ta có thể
hiểu rõ được cái phần tinh túy của Nho giáo và biết được tại làm sao mà
thành ra hư hỏng. Đó là cái chủ đích của bộ sách này.
Ngày nay ta bàn đến Nho giáo thì cũng chỉ xét những điều thiết thực về
đường luân lý và chính trị, chứ không mấy khi bàn đến phần đạo lý tối cao
của Nho giáo. Thành thử ta chỉ hiểu được cái phần thiển cận mà thôi, còn
cái phần thâm viễn thì vẫn mập mờ không rõ. Vậy nên trước khi bàn đến
Nho giáo theo như chính văn trong các Kinh, Truyện, ta hãy nói lược qua
tông chỉ đạo ấy sở chủ về những điều gì.
Nho giáo là một học thuyết có thống hệ và có phương pháp. Cái thống hệ
của Nho giáo là theo cái chủ nghĩa thiên địa vạn vật nhất thể và cái phương
pháp của Nho giáo thường dùng là phương pháp chứng luận, lấy thiên lý
lưu hành làm căn bản. Nhưng phải biết rằng học thuật của ta thường hay
chú trọng ở lối dùng trực giác. Sự tư tưởng trong học thuyết cũng như
phương pháp trong mỹ thuật, phải dùng trực giác mà xem cả toàn thể, thì
mới thấy cái tinh thần. Nếu dùng lý trí mà suy xét từng bộ phận một, thì
thường không thấy rõ gì cả. Thí dụ xem những bức hội họa của Tàu, nếu
lấy trực giác mà xem, thì thấy có nhiều vẻ thần diệu lắm, nhưng lấy cái lý
trí mà suy xét, thì không ra thế nào cả. Vì rằng cái vẽ của Tàu chủ lấy cái
đẹp cái khéo của tinh thần, chứ khống cốt ở cái chân hình bề ngoài. Có khi
đối với cái hình thức thì không được đúng lắm, nhưng đối với cái tinh thần
cả toàn thể, thì thật là tinh xảo vô cùng; về đường học vấn cũng vậy, phần
